Donacionet po lulëzojnë, duke rritur rreziqet shëndetësore dhe psikologjike të fëmijëve donatorë.
Tetë vende duan të diskutojnë një kufizim të BE-së për numrin e fëmijëve të konceptuar nga një dhurues i vetëm sperme, për të parandaluar që brezat e ardhshëm të vuajnë nga incesti i paqëllimshëm dhe dëmi psikologjik.
Lindjet nga donatorët janë në rritje në të gjithë Evropën, ndërsa normat e fertilitetit bien dhe riprodhimi i asistuar bëhet më i arritshëm, duke përfshirë çiftet e të njëjtit seks dhe gratë beqare. Megjithatë, me shumë vende që përpiqen të rekrutojnë mjaftueshëm donatorë vendas, kriobankat komerciale po transportojnë gjithnjë e më shumë qeliza riprodhuese të njohura si gamete – spermë ose vezë – përtej kufijve, ndonjëherë nga i njëjti dhurues në vende të shumta.
Shumica e vendeve të BE-së kanë kufizime kombëtare për numrin e fëmijëve që një dhurues i vetëm mund të ketë, duke filluar nga një në Qipro deri në 10 në Francë, Greqi, Itali dhe Poloni. Megjithatë, nuk ka kufizim për dhurimet ndërkufitare, gjë që rrit rrezikun e problemeve të mundshme shëndetësore që lidhen me një dhurues të vetëm, si dhe ndikimin psikologjik tek fëmijët që zbulojnë se kanë dhjetëra ose edhe qindra gjysmë-vëllezër.
Suedia, e mbështetur nga shtatë vende të tjera, përfshirë Belgjikën, do ta ngrejë çështjen me ministrat e BE-së të premten, duke shpresuar të parandalojë brezat e ardhshëm të shoqërohen me gjysmë-vëllezër dhe të zvogëlojë rrezikun e sëmundjeve të trashëguara. “Kjo çështje ka qenë e pazgjidhur për shumë kohë”, tha për POLITICO një zyrtar belg, të cilit iu dha anonimiteti për të folur lirisht, duke shtuar se një “kufizim ndërkombëtar është një hap i parë në drejtimin e duhur”.
Një kufizim do të parandalonte që një numër i madh fëmijësh të ngjizeshin nga i njëjti dhurues. “Ne nuk duam gjysmë-vëllezër gjenetikë … të krijojnë familje”, tha për POLITICO Carolina Östgren, një studiuese në Këshillin Kombëtar Suedez për Etikën Mjekësore.
Këshilli suedez i etikës filloi të shqyrtonte çështjen në vitin 2023, pas një raporti në gazetën Dagens Nyheter, i cili raportoi se disa klinika suedeze po shisnin spermë të dhuruar jashtë vendit, duke rezultuar në një dhurues që potencialisht mund të bëhet baba i më shumë se 50 fëmijëve.
Në Suedi, çdo dhurues mund të dhurojë vetëm gjashtë prindër potencialë. Megjithatë, nuk ka kufizime për numrin e fëmijëve që një dhurues mund të prodhojë në vende të ndryshme. Dhe klinikat po e shfrytëzojnë këtë mundësi për të kapërcyer kufizimet kombëtare.
Biznes në lulëzim, rreziqe në rritje
Disa kriobanka – banka sperme dhe vezësh – vendosin një kufi vullnetar për numrin maksimal të familjeve ose fëmijëve për donator. Klinika e fertilitetit e cituar në artikullin e Dagens Nyheter kishte një kufi vullnetar prej 25 familjesh në të gjithë botën për donator; megjithatë, ndërsa donatorët ishin të informuar për eksportet, shumë prindër marrës nuk ishin në dijeni se fëmijët e tyre mund të kishin deri në 50 gjysmë-vëllezër.
Një rast i kohëve të fundit – ai i një donatori me një gjen të rrallë që shkakton kancer, sperma e të cilit u përdor për të ngjizur të paktën 67 fëmijë, 10 prej të cilëve u diagnostikuan më vonë me kancer – “është një shembull tjetër pse duhet ta rregullojmë këtë çështje ndërkombëtarisht”, tha Östgren.
Një zëdhënës i Bankës Evropiane të Spermës, një nga kriobankat më të mëdha të BE-së që ofron donacione sperme dhe vezësh në 80 vende, i tha POLITICO-s se donatorët i nënshtrohen kontrolleve të gjera shëndetësore dhe analizës së historisë familjare. Zgjedhja e një donatori është përgjithësisht më e sigurt nga ana mjekësore sesa ngjizja natyrshëm, tha zëdhënësi. Megjithatë, kontrolle të tilla nuk do të kishin zbuluar mutacionin e gjenit TP53 që shkakton kancer te donatori.
“Nuk mund të jesh kurrë 100 për qind i sigurt se do të zbulosh gjithçka,” tha në një përgjigje me shkrim Peter Reeslev, kreu i Konsulencës së Fertilitetit me seli në Danimarkë, e cila këshillon klinikat e fertilitetit në nivel ndërkombëtar. “Një regjistër i centralizuar mund të mbështesë dhe kufizojë numrin e fëmijëve të ngjizur përmes dhurimit, por të imagjinosh se sëmundjet nuk do të ndodhin tek fëmijët e ngjizur përmes dhurimit është naive.”
“Nuk mund ta renditim të gjithë gjenomin e të gjithë donatorëve të spermës, nuk po e mbështes këtë”, tha për Guardian Edwige Kasper, biologe në Spitalin Universitar të Rouen në Francë, e cila paraqiti rastin e donatorit me rrezik për kancer në konferencën vjetore të Shoqërisë Evropiane të Gjenetikës Njerëzore në Milano. “Por kjo është përhapja anormale e sëmundjeve gjenetike. Jo të gjithë burrat kanë 75 fëmijë në të gjithë Evropën.” Mesatarisht, një burrë evropian ka një deri në dy fëmijë. Por përmes donacioneve, ky numër mund të rritet në 550, si në rastin e një donatori holandez të spermës të cilit i është ndaluar të dhurojë më shumë.
Kujdes me kufizimet!
Banka të spermës paralajmërojnë se kufizime tepër të rrepta mund të zvogëlojnë ofertën, e cila tashmë është e pakët. Banka Evropiane e Spermës ka deklaruar se vetëm 3-5% e burrave që nisin procesin e përzgjedhjes aprovohen, duke paralajmëruar se nëse kufizimet për numrin e familjeve janë shumë të ulëta, kjo do të rrisë kostot e kontrollit dhe kohën e pritjes, me rrezikun që prindërit e mundshëm të përjashtohen.
Banka të spermës përdorin një donator të vetëm për të krijuar sa më shumë fëmijë që të jetë e mundur, sepse kostoja për njësi është më e ulët, ka deklaruar Östgren. Banka Evropiane e Spermës e kufizon në 75 numrin e prindërve të mundshëm që mund të përdorin një donator të vetëm, duke lejuar që një donator i vetëm të bëhet potencialisht baba i qindra fëmijëve.
Çmimi për një flakon të vetëm sperme varion nga rreth 700 deri në 1.100 euro. Kjo bankë ofron gjithashtu për prindërit e ardhshëm mundësinë që të zgjedhin një donator ekskluziv, që do të thotë se asnjë familje tjetër nuk do të marrë kurrë spermën e tij. Kjo, megjithatë, ka një kosto. Tarifat për analizat do të shpërndaheshin në një numër më të vogël familjesh, gjë që do të rrisë çmimin, ka thënë Banka Evropiane e Spermës në një përgjigje me shkrim, pa dhënë megjithatë një shifër të saktë.
Por kjo logjikë nuk ndahet nga etikistët. “Nuk mund të thuhet që është më ekonomike, prandaj duhet ta bëjmë”, tha Östgren. “Duhet të marrim parasysh faktorë të tjerë përveç logjikës së biznesit në këtë rast”.
Shqetësimet shkojnë përtej rreziqeve trashëgimore për shëndetin dhe mundësisë së incestit. Falë zhvillimit të testeve të ADN-së për konsumatorët dhe rrjeteve sociale, personat e lindur përmes dhurimit po zbulojnë tani dhjetëra, ndonjëherë qindra, vëllezër e motra gjysmë-gjenetike në të gjithë botën.
“Të zbulosh se ke dhjetëra vëllezër e motra në Evropë apo edhe në pjesë të tjera të botës ka një ndikim të madh (psikologjik)”, tha një zyrtar belg. “Bota po bëhet gjithnjë e më e vogël. Njerëzit kërkohen dhe gjejnë njëri-tjetrin gjithnjë e më shpejt”.
Këshilltari për fertilitetin Reeslev u pajtua që “për shkak të ndryshimeve në platformat e komunikimit dhe transparencës, si për shembull testet e ADN-së, ka ardhur koha të vendoset një kufi për donatorët e spermës në nivel evropian”.
Në disa vende, identiteti i donatorit mbahet sekret, përveç rasteve kur fëmija ka probleme të rënda shëndetësore. Vende të tjera i lejojnë fëmijët e lindur nga dhurimi të mësojnë identitetin e donatorit kur arrijnë një moshë të caktuar, zakonisht mes 15 dhe 18 vjeç. Disa vende, si Danimarka, i japin mundësi donatorit të zgjedhë nëse dëshiron të mbetet anonim apo të jetë i identifikueshëm.
Belgjika dëshiron të heqë mundësinë e anonimatit. “Ne mbështesim gjithashtu krijimin e një regjistri qendror evropian të donatorëve dhe mbështesim heqjen e anonimatit”, deklaroi zyrtari. “Kjo ka të bëjë me të drejtën e fëmijës për të njohur origjinën e vet”.
Argumentet për veprim nga BE-ja
Për të tërhequr vëmendjen ndaj kësaj çështjeje, Suedia, së bashku me komitetet e etikës së Norvegjisë, Finlandës dhe Danimarkës, publikuan një raport të përbashkët në mars të këtij viti, duke i bërë thirrje BE-së të diskutojë çështjet që lidhen me donacionet ndërkombëtare.
Thirrja e tyre është dëgjuar.
“Jemi vërtet të lumtur që po e marrin çështjen seriozisht dhe po e diskutojnë në një nivel më të gjerë, në nivel evropian”, tha Östgren.
Banka Evropiane e Spermës shpreson gjithashtu që diskutimi ministror të çojë në një kufi të harmonizuar për numrin e familjeve për donator, si dhe në krijimin e një regjistri qendror të donatorëve në BE, për të garantuar gjurmueshmërinë afatgjatë dhe qasjen e sigurt në informacionin jetik mbi donatorët.
Kjo sepse rregullorja e re e BE-së për substancat me origjinë njerëzore, e cila do të hyjë në fuqi në vitin 2027, megjithëse përfaqëson një hap përpara drejt harmonizimit të rregullave dhe standardeve aktualisht shumë të ndryshme, nuk përfshin një kufi për familjet në nivel të bllokut as krijimin e një regjistri qendror të donatorëve.
Ndërkohë, Östgren beson se një vendim i BE-së do të përbënte një hap të parë drejt një udhëzimi global.”Sperma eksportohet… në të gjithë botën”, tha Östgren.
