Shumë menduan se ishte një përsëritje e katastrofës së Bejrutit katër vjet më parë, kur një shpërthim shkatërrues goditi portin Shahid Rajaee në Bandar Abbas të premten, i vendosur strategjikisht në grykëderdhjen e Gjirit të Hormuzit në Iran.
Numri i të vdekurve, ende i përkohshëm, është 14 persona dhe mbi 750 të plagosur, i përkeqësuar nga zjarret e shumta që vazhdojnë të digjen në zonë, duke gjeneruar një re të dendur toksike. Shkaqet e aksidentit mbeten zyrtarisht të panjohura, por dyshimet për një akt sabotimi kanë filluar të shfaqen, duke i bërë vëzhguesit ndërkombëtarë të pyesin veten se çfarë do të ndodhë me stabilitetin rajonal.
Koha e shpërthimit është e rëndësishme.
Incidenti ndodhi ndërsa negociatorët iranianë dhe amerikanë u takuan në Oman për një raund të tretë bisedimesh që synonin uljen e tensioneve dhe ringjalljen e negociatave bërthamore. Porti i prekur përpunon më shumë se 55 përqind të eksporteve dhe importeve të Iranit dhe 90 përqind të trafikut të kontejnerëve, duke përfaqësuar një infrastrukturë jetësore për ekonominë e Republikës Islamike.
Analizat fillestare tregojnë tre shpërthime të dallueshme: një në magazinën Sina, një në oborrin e kontejnerëve dhe një në magazinën Onik. Një dinamikë që e bën të vështirë t’i atribuohet ngjarja një aksidenti të thjeshtë industrial dhe që ushqen hipotezën e një veprimi të koordinuar.
Konteksti gjeopolitik: teoria e “kurthit të luftës”
Gjatë 10-15 viteve të fundit, ndërsa lufta në hije midis Izraelit dhe Iranit është intensifikuar, një teori strategjike e quajtur kurthi i luftës ka fituar terren në Teheran: sipas kësaj pikëpamjeje, Izraeli kërkon ta provokojë Iranin në një hakmarrje të hapur ushtarake, me qëllim që ta tërheqë atë në një konflikt më të madh, potencialisht shkatërrues.
Në këtë kuadër, sulmet sabotuese, operacionet e fshehta dhe vrasjet e synuara do të ishin mjete të qëllimshme për ta shtyrë Iranin lart në shkallën e përshkallëzimit. Një dinamikë që shumë analistë, siç është iraniano-amerikani Sina Toossi i Qendrës për Politikë Ndërkombëtare, besojnë se ka ndodhur tashmë gjatë fushatës së sulmeve kundër shkencëtarëve që punojnë në infrastrukturën bërthamore dhe energjetike iraniane në vitet e fundit.
Deri më tani, udhëheqja iraniane – nga eksponentët “reformistë” deri te Udhëheqësi Suprem Ali Khamenei – ka mbajtur një linjë kujdesi ekstrem. Edhe pasi Irani nisi raketa drejt Izraelit në vitin 2024, të ndjekura nga një përgjigje e kufizuar izraelite, Teherani shpejt u rikthye në një fokus të vetëmbrojtjes për të shmangur një luftë të përgjithshme.
Por debati i brendshëm është i nxehtë. Kritikët e kësaj linje kanë frikë se përmbajtja e tepërt mund ta dobësojë aftësinë parandaluese iraniane, duke inkurajuar sulme të mëtejshme dhe duke dëmtuar pozicionin strategjik të vendit. Disa vëzhgues, duke përmendur pasivitetin relativ të Hezbollahut që nga fillimi i luftës në Gaza, paralajmërojnë se dështimi për t’u përgjigjur rrezikon të rezultojë në kosto të ngjashme me ato të një konflikti të armatosur.
Një pikë kthese e mundshme?
Nëse dalin prova se shpërthimi në Bandar Abbas ishte rezultat i sabotimit – dhe nëse, siç dyshojnë shumë, Izraeli ishte pas tij – presioni i brendshëm mbi Teheranin mund të rritet ndjeshëm, dhe ajatollahët më maksimalistë mund të fitojnë terren, duke e shtyrë Iranin të rishqyrtojë strategjinë e tij të përmbajtjes.
Sipas Toossi-t, nëse sulmet e fshehta do të shumëfishoheshin, “debati i brendshëm mund të zhvendosej drejt atyre që po bëjnë thirrje për një përgjigje të fortë dhe të hapur”. Një perspektivë që rrezikon jo vetëm të dëmtojë negociatat bërthamore në vazhdim, por edhe të shkaktojë një përshkallëzim të pakontrollueshëm rajonal.
Nuk duhet harruar se ky skenar po zhvillohet ndërsa administrata Trump, pasi është rikthyer në Shtëpinë e Bardhë, po kërkon një ekuilibër të ri në menaxhimin e dosjes iraniane. Ndërsa Trump duket më pak i prirur të përfshihet në konflikt të drejtpërdrejtë sesa në mandatin e tij të parë, ai është nën një presion të madh të brendshëm, veçanërisht nga aleatët pro-Izrael, për të mbajtur një linjë të ashpër.
Për momentin, nuk ka ende prova të sakta në lidhje me shkaqet e shpërthimit.
Por klima diplomatike nuk na lejon të përjashtojmë as hipotezat më sensacionale, përkatësisht se pas shpërthimit fshihej një përpjekje për të sabotuar negociatat. Teherani nuk do të ishte i vetmi objektiv: përpjekja e Trump për të shmangur një “luftë të përjetshme” të re në Lindjen e Mesme mund të jetë gjithashtu nën sulm.
