Në letrën ku shkruhej testamenti i Nexhmije Hoxhës që publikoi sot gazetari Xhevdet Shehu i gazetës DITA, vihet re fakti që në asnjë moment, Nexhmija nuk përmend djalin e saj Sokolin dhe nusen e tij Liljanën.
Nexhmija quan si të vetët vetëm Sokolin e Pranverën pra djalin dhe
vajzën, bashkë me pasardhësit e tyre duke mohuar kështu djalin Sokolin
bashkë me fëmijët e tij. Teksa nusen e Ilirit, Teutën e ngre në qiell,
Liljanën, nusen e Sokolit, Nexhmija nuk e përmend fare.
“Ishit veçanërisht ju, ti Ilir me Teutën e fëmijët tuaj, edhe
Pranvera me të sajët, që ma bëtë jetën të jetueshme, me përkujdesjet e
veçanta dhe dashurinë e ngrohtë që më rrethuat në vetminë e madhe që më
la Enveri. Prandaj e meritoni “bekimin e nënës”, shkruan Nexhmija.
“Unë uroj dhe shpresoj që të paktën fëmijët e Sokolit, që janë gjaku i
Enverit dhe mbajnë emrin e tij, në t’ardhmen, pas nesh, ata vetë dhe
fëmijët e tyre, që do të rriten në një klimë tjetër, ndoshta jo kaq të
ngarkuar me konflikte politike, të ndjekin, bashkë me fëmijët tuaj e të
Pranverës, në shembullin e tyre konsekuent, rrugën e drejtë në mbrojtje,
brez pas brezi, të emrit, rolit e veprës së gjyshit të tyre, Enver
Hoxhës”, shkruan më tej Nexhmija në letër.
Ndërkaq, mësohet se Sokoli nuk i ka shkuar në varrim të ëmës, Nexhmijes që vdiq dje në moshën 99-vjeçare.
Letra e plotë:
Të dashurit bijtë e mi, Ilir e Teuta,
Qofshi të gëzuar e paçi bekimin tim për gjithë jetën! Bekimi duket
sikur është një atribut fetar, që jepet nga zoti ose një i shenjtë. Jo!
Unë nuk njoh zot. Perëndia ime është ndërgjegjja, mirësia, dashuria,
ndershmëria, e vërteta, bukuria te njeriu, shoqëria e natyra. Unë s’jam e
shenjtë, bekimi im është “bekimi i nënës”, bekimi më i sinqertë dhe i
pastër, i dalë nga zemra me gjithë shpirt. Lum kush e fiton! Ky “bekim”
nuk është një pasuri në para e flori, në prona e të mira materiale, po
është një pasuri e paçmueshme shpirtërore që njeriu e fiton me respekt,
dashuri, mençuri e mirësjellje ndaj asaj që e ka sjellë në jetë dhe ndaj
atyre që e kanë rritur e ndihmuar të bëhet “njeri”.
Të kesh bekimin e nënës dhe respektin e gjithë atyre që ke pasur
përkrah në rrugën e jetës, të bën të jetosh i qetë, në paqe me
ndërgjegjen tënde, i dashur dhe i lumtur në familje, i nderuar në
shoqëri.
Ishit veçanërisht ju, ti Ilir me Teutën e fëmijët tuaj, edhe Pranvera
me të sajët, që ma bëtë jetën të jetueshme, me përkujdesjet e veçanta
dhe dashurinë e ngrohtë që më rrethuat në vetminë e madhe që më la
Enveri. Prandaj e meritoni “bekimin e nënës”.
Ti, Ilir, u ndodhe e qëndrove i palëkundur në ballë të një lufte të
egër hakmarrëse, përballove përndjekje të paimagjinueshme, akte barbare
si ai i zhvarrimit të babait tënd, shpërnguljen me dhunë dhe degdisjen e
familjes tënde në një skaj të Tiranës, në një banesë gjysmë të
shkatërruar, pa drita e ujë.
Me shumë sakrifica ti, Ilir, bashkë me Teutën, më ndoqët me gjithë
përkujdesjet e plotësimit të nevojave deri në burgun famëkeq të
Tepelenës. Mbrojtjen publike në shtyp të emrit e veprës së babait tënd,
si edhe në gjyq, ti e pagove me burgim, të cilin e durove dhe e kreve si
bir i denjë i Enverit.
Por ti munde të përballosh e të dalësh i nderuar nga kjo luftë e
pamëshirshme e forcave reaksionare, revanshiste, antikomuniste e
antikombëtare, sepse përkrah teje pate shoqen e jetës tënde, Teutën.
Nëqoftëse unë, kur dola nga burgu, gjeta një krevat për të fjetur,
bibliotekën me veprat e Enverit si dhe 2-3 kolltukë ku të pres miqtë,
këto i kam në sajë të kujdesit të Teutës. Krahas punimeve për t’i bërë
disi të banueshme ambientet që i dhanë Ilirit e Pranverës përtej
Laprakës, që si për poshtërim ia vunë emrin “te pularia”, Teuta (edhe
pasi u burgos Iliri) përballoi plotësimin e nevojave për fëmijët e saj,
për Ilirin e mua në burg si edhe për Sanon, që u vendos në një
garsonierë pranë, duke e ndihmuar me shërbime që kish nevojë mosha e
saj, duke i bërë edhe 1 a 2 herë në ditë injeksionin e insulinës për
diabetin që kish, siç ia kish bërë edhe te vila 6, gjatë mungesës sime,
kur isha në burg.
Karakterin e saj të fortë, Teuta e tregoi veçanërisht gjatë
arrestimit e burgimit të Ilirit. Si për çdo grua shqiptare burgosja e
burrit, e babait të fëmijëve, vajtja për takim në ato ambiente të
frikshme, qenë strese jashtëzakonisht të rënda.
Të gjitha këto që përmenda vërtetojnë atë fjalën e urtë të popullit: “Njeriu njihet në kohë të vështira”. Teuta e tregoi këtë.
Koha tregoi se ti, Ilir, kishe bërë një zgjedhje të mirë për shoqen e
jetës. Se gruaja mund të bëjë të lumtur, ajo mund edhe të ta nxijë
jetën. Një shembëlltyrë e tillë i ndodhi djalit tjetër tim, Sokolit, për
fatkeqësinë e tij e të familjes sonë, u lidh me një grua jo vetëm të
sëmurë nga nervat, por të sëmurë nga koka e të ligë nga shpirti. Siç
tregoi koha, ajo kish qenë mish i huaj që kur hyri në shtëpinë tonë, po
që me ndryshimin e klimës politike në vend erdhi në dekompozim e
degradimin e fundit politiko-moral.
Duke qenë në burg, askush s’më ka shkruar letra aq të poshtra sa ajo.
Nuk ia vlen të zgjatem me marrëzitë e saj… Të gjitha këto më shkaktuan
një dhimbje të thellë, por nuk e lashë veten të më mposhtë, se kisha
detyrime të tjera, politike e njerëzore, të mbroja publikisht Enverin
nga fushata e ndyrë e antikomunistëve, ballistëve e gjithë skota e
bashkëpunëtorëve me nazi-fashistët, që s’kanë pushuar së përbalturi
emrin e figurën e Enver Hoxhës dhe nuk do të pushojnë të shtrembërojnë
historinë 50 vjeçare të pushtetit popullor e të shoqërisë socialiste,
nën udhëheqjen e tij.
Dhimbja e keqardhja për këtë lloj qëndrimi është e madhe, por në
ndërgjegjen time kam qenë e jam e qetë, se në asnjë kohë, si në fëmini,
në rini e më vonë, Sokolin e kam dashur njëlloj si Ilirin dhe Pranverën,
është absurde ta mendosh e ta thuash, përse mund ta paskam dashur më
pak (!!!), përse “unë s’paskam qenë kurrë nënë për të (!!!). Përkundrazi
jam kujdesur e i kam qëndruar më afër, sepse më vinte keq, se kish
gruan me shëndet të dobët (kështu gjykonim atëherë kur kjo “nuse”
nusëronte urtë e butë, duke buzëqeshur ose kur me “dobësitë” e saj të
papritura na bënte t’i venim rreth shtratit a ta dërgonim në Paris). Për
lidhjet afektive, normale me Sokolin, si nënë e bir, madje dhe me të
shoqen, flet dhe Ditari im shumëvjeçar si dhe korrespondenca jonë me
dhjetëra e dhjetëra letra.
Por unë nuk u lëshova edhe pse pata mbështetjen e ngrohtësinë e
Ilirit e Pranverës, Teutës e Klemit si dhe të fëmijëve të tyre, po ashtu
dhe të shumë shokëve e shoqeve, miqve e dashamirësve të familjes së
Enverit.
Duke qenë ende në burg, Klemi më tha: “Ti ke në dispozicion shtëpinë
tonë që na kanë dhënë nga Lapraka, do të jesh pranë Ilirit, deri sa të
rregullohemi të vijmë edhe ne”. Klemi dhe Pranvera, për veten e tyre, me
vite jetuan si mos më keq nëpër shtëpitë e njerëzve të tyre bujarë,
duke fjetur në divane e krevatë portativë. Po për shërbimet, ndihmat e
përkujdesjet e Klemit e Pranverës, nuk po zgjatem në këtë letër, që po e
shkruaj më shumë për ju të dy, Ilir e Teuta.
Të dashur Ilir e Teuta,
Desha t’ju shpreh mirënjohjen time për dashurinë e përkujdesjet që
keni treguar ju të dy ndaj meje, por padashur vajti “gjuha te dhëmbi i
dhëmbur e i krimbur”, megjithëse ky kapitull për mua e për ju është i
mbyllur.
Unë uroj dhe shpresoj që të paktën fëmijët e Sokolit, që janë gjaku i
Enverit dhe mbajnë emrin e tij, në t’ardhmen, pas nesh, ata vetë dhe
fëmijët e tyre, që do të rriten në një klimë tjetër, ndoshta jo kaq të
ngarkuar me konflikte politike, të ndjekin, bashkë me fëmijët tuaj e të
Pranverës, në shembullin e tyre konsekuent, rrugën e drejtë në mbrojtje,
brez pas brezi, të emrit, rolit e veprës së gjyshit të tyre, Enver
Hoxhës.
Po e mbyll këtë letër edhe një herë me urimin: Rrofshi e qofshi të
gëzuar bashkë me fëmijët tuaj! Paçi bekimin tim për gjithë jetën!
Ju përqafoj me dashuri mëma juaj, Nexhmije
