Djersa dhe lotët e Brexit

Shkruan: Chris Patten

Kohët e fundit pashë në Londër një vepër amerikane të titulluar “Sweat”, e shkruar nga dramaturgia Litzer Nottage, fituese e çmimit Pulitzer. Më parë ajo është vënë në skenë disa herë në Broadway dhe u përshkrua nga Wall Street Journal si një vepër që ndihmonte për të shpjeguar zgjedhjen e Donald Trump si president. Nottage kishte kaluar kohë duke folur me banorët e një qyteti të varfër në Pensilvani, i cili po humbiste vendet e punës dhe prosperitetin e tij modest për shkak të tkurrjes së industrisë së çelikut.

Konkurrenca nga prodhuesit më të lirë dhe punëtorët me pagë më të ulët në të gjithë botën kishin shkatërruar një ekonomi tashmë të dobët dhe kishin provokuar konflikt mes miqsh, të afërmish dhe racash. Punëtorët e margjinalizuar ekonomikisht gjithashtu ndiheshin të zhgënjyer në aspektin kulturor. Bota në të cilën ata ishin rritur – vlerat e saj dhe identiteti fiks – dukej se po shkatërrohej sistematikisht. Ata i kthyen sytë – jo domosdoshmërish në pritje të përgjigjeve – nga një miliarder i jashtëm, i cili, ndryshe nga elitat politike, nuk i kishte zhgënjyer ende ata dhe dukej se ndante të njëjtën përbuzje me ta për establishmentin. Disa politikanë dhe komentues janë përpjekur të shpjegojnë votën për Brexit në Mbretërinë e Bashkuar në këto vija të ngjashme. Por, ndërkohë që sa ankesat ekonomike dhe një armiqësi e përgjithshme ndaj emigracionit dhe establishmentit politik ndihmojnë për të shpjeguar rezultatet e referendumit të vitit 2016, ato nuk ofrojnë një shpjegim të plotë.

Gjëja e parë që duhet të theksohet është se, ndërkohë që vetëm një pakicë e votuesve laburistë zgjodhën të largoheshin nga Bashkimi Europian, një shumicë e madhe e votuesve konservatorë në zonat e thella jashtë Londrës e bëri këtë, siç këshillonin gazetat që ata lexojnë më shumë. Sot, për më tepër, virusi antieuropian në anëtarësinë e Partisë Konservatore është përhapur gjerësisht – edhe pse, duke pasur parasysh pakicën e anëtarëve konservatorë, kjo nuk ka përfshirë një udhëtim shumë të gjatë. Ndërkohë që numrat e tyre kanë rënë, anëtarët e Partisë Konservatore kanë lëvizur gjithnjë e më shumë drejt një pikëpamjeje nacionaliste angleze të botës. Kjo nuk është e pazakontë. Kur anëtarësimi aktiv i partisë politike bie, pikëpamjet e saj bëhen më ekstreme dhe fillon një spirale: ndërsa partia bëhet më ekstreme, anëtarësimi bie akoma më shumë, duke nxitur ekstremizëm më të madh, e kështu me radhë.

Anëtarësia e Partisë Konservatore gjithashtu është bërë më e vjetër. Dikush së fundmi tha se stadiumi Wembley mund t’i nxinte të gjithë aktivistët konservatorë, edhe pse ata mund të kishin vështirësi me hapat. Ndërkohë që shumica e votuesve të vjetër mbështetën Brexit, të rinjtë votuan me shumicë dërrmuese për të qëndruar në BE. Parashikimet e zymta kanë llogaritur se vdekjet dhe ardhja e votuesve të rinj në regjistrin zgjedhor kanë shkatërruar tashmë mbështetjen e shumicës për largimin nga BE-ja. Kjo përllogaritje nuk përfshin atë që tani është një zhvendosje e perceptueshme në qëndrimet në favor të qëndrimit në BE. Gjithashtu, duket e rëndësishme që shumica e anëtarëve të kishës anglikane kanë votuar për t’u dalë nga BE-ja dhe se përkrahësit e Brexit kishin gjasa të jetonin jashtë Londrës dhe të jetë angleze. Skocia dhe Irlanda e Veriut votuan për të qëndruar. Dyshoj shumë se ajo që kemi dëshmuar është më pak një ndjenjë pasigurie ekonomike sesa një ndjesi që kohët kanë ndryshuar në një mënyrë që nacionalistët konservatorë të moshuar nuk e pëlqejnë.

Për vite pas Luftës së Dytë Botërore, britanikët – dhe sidomos anglezët – ishin të vetëdijshëm për zhvendosjen e dukshme të fatit të vendit. Por kishte një neveri të madhe për të pranuar statusin e zvogëluar të Mbretërisë së Bashkuar. Ne kishim qenë një fuqi e madhe perandorake, autoriteti politik dhe ekonomik i të cilës ishte pakësuar që nga fillimi i shekullit të 20-të. Megjithatë ne ishim ende të aftë për të bërë gjëra të mëdha. Nën udhëheqjen e Winston Churchill, ne luajtëm një rol të madh në mposhtjen e fashizmit. Por, pavarësisht përpjekjeve disi ambivalente të Churchill për të na mësuar të përshtatemi me një rol të ri europian në botë, ne vazhduam ta shihnim veten si një fuqi më të madhe sesa ishim. Vetë Churchill nguronte të thoshte se ditëve të perandorisë së Britanisë u kishte ardhur fundi dhe se ne e fituam vendin tonë në krye të tryezës së lartë të botës, kryesisht për shkak të asaj që kishim qenë dhe jo për shkak të asaj që ne mund të ishim në gjendje të kontribuonim – në aspekte demografike, ushtarake ose ekonomike – në të ardhmen. Një nga këshilltarët shkencorë të Churchill, Henry Tizard, tha se ne dikur kishim qenë një fuqi e madhe, si edhe një komb i madh. Por nëse vazhdonim të përpiqeshim të silleshim si një fuqi e madhe, vazhdoi ai, ekzistonte një rrezik që ne të komprometonim aftësinë tonë për të mbetur një komb i madh. Debati i ndërhyrjes ushtarake të Britanisë në vitin 1956 në Egjipt për të mbajtur kontrollin e Kanalit të Suezit duhet të na mësonte se ne jetonim në një epokë të re post-imperiale. Kur Britania e Madhe iu bashkua Bashkimit Europian në vitin 1973, ne rrezikonim të bëheshim një objekt mëshire, i sëmuri i Europës. Gjatë viteve, ne përparuam në Europë, duke e formësuar atë në interesin tonë dhe duke shmangur pjesët e sipërmarrjes europiane që nuk na pëlqenin – një monedhë e vetme dhe politika sociale që do të pengonin rritjen. Por, natyrisht, ne pranuam të garantonim drejtësi dhe sukses të tregut të vetëm europian, na duhej të bashkonim sovranitetin dhe të merrnim pjesë në vendimmarrjen për disa ligje dhe rregullore europiane. Në të njëjtën mënyrë, si një fuqi mesatare, ne kishim më shumë gjasa të ishim në gjendje të mbronim dhe avanconim interesat tona duke negociuar çështje tregtare dhe çështje të tjera si pjesë e një blloku të vendeve të tjera kryesisht të mesme.

Por e gjithë kjo ka qenë shumë e pakëndshme për ata që mendojnë se puna me të tjerët në një farë mënyre dëmton sovranitetin. Ata nuk arrijnë të kuptojnë se bashkëpunimi ndërkombëtar nevojitet për të zgjidhur shumicën e problemeve të mëdha kombëtare – nga emigracioni i paligjshëm e deri te ndryshimet klimatike – me të cilat ne përballemi sot dhe do të përballemi në të ardhmen. Për më tepër, ne vetë do të duhej të pranonim shumë nga rregullat dhe rregulloret e bëra nga të tjerët, sidomos për të fituar jetesën tonë në mbarë botën. Nuk ka arsye për t’u ankuar për këtë. Diplomacia me anije lufte i përket të kaluarës dhe nëse nuk do të ishte, neve tashmë na kanë mbetur shumë pak anije lufte. Shumë votues të vjetër kanë patur goxha vështirësi në përshtatjen e aspiratave të tyre me një botë që ndryshon. Ne jemi ende një vend i mrekullueshëm. Por ne nuk mund të bëjmë më atë që duam duke pohuar vullnetin tonë dhe duke përmendur historinë. Askush nuk na e ka borxh të na paguajë pa punuar. Kryeministrja britanike Theresa May duhet të përballet me shumë nga mbështetësit e saj me këtë të vërtetë të ashpër nëse dëshiron të sigurojë interesin kombëtar të Mbretërisë së Bashkuar. Ajo nuk mund të ofrojë atë që shumë prej tyre besojnë se u është premtuar, pra, që ne mund të dalim nga BE-ja pa ndonjë humbje të stabilitetit ekonomik apo ndikimit politik.

Duke e ditur se opinioni në Parlament po lëviz fort kundër largimit të BE-ja sipas kushteve të propozuara nga May, me një numër në rritje të anëtarëve madje edhe në favor të një referendumi të dytë për të testuar nëse ne duhet të dalim apo jo nga BE-ja, disa të djathtë kanë flirtuar me idenë e përpjekjes për ta mbyllur për një periudhë kohe parlamentin. Ata duan që qeveria të jetë në gjendje të bëjë atë që do pa ndonjë opozitë demokratike. Kjo është një shenjë e dëshpërimit të tyre për ta nxjerrë Britaninë nga BE-ja pavarësisht kostove kushtetuese apo ekonomike. A është May gati të përballet me këtë? Nëse ajo largohet nga detyra, pavarësisht shqetësimit parlamentar në rritje për rrugën në të cilën ne jemi, Britania është në telashe të mëdha.