Propozimi i Turqisë për të mos aktivizuar plotësisht sistemin e saj polemik të raketave S-400 është një “degë ulliri” për administratën e re të SHBA për të filluar negociatat mbi një problem që ka komplikuar shumë marrëdhëniet dypalëshe, thonë analistët.
Në një intervistë me një gazetë turke, ministri i Mbrojtjes Hulusi Akar tha se vendi i tij ishte i hapur për një marrëveshje të ngjashme me atë me Greqinë, një tjetër anëtar i NATO-s, i bërë pasi ajo bleu sisteme S-300 (gjenerata e vjetër e sistemit mbrojtës rus) në 1997..
“Nuk ka asnjë vendim për të mbajtur S-400 në përdorim të përhershëm,” njoftoi Hurriyet të martën, duke shtuar se raketat mund të vendoseshin vetëm nëse Turqia gjendej në rrezik.
Blerja nga Turqia e sistemit rus S-400 është një nga problemet kryesore që ka errësuar lidhjet midis Turqisë dhe Shteteve të Bashkuara, e cila ka çuar në vendosjen e sanksioneve amerikane.
Akar përsëriti thirrjet e Ankarasë për bisedime mbi sistemin S-400, të cilat deri më tani janë injoruar nga administrata e Presidentit të ri Joe Biden.
“Ne kemi deklaruar se si mund të zhvillohen negociatat nën kujdesin e NATO-s. Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Jens Stoltenberg gjithashtu tha se ai ka një qëndrim pozitiv në lidhje me këtë situatë,” tha ministri turk.
Historia me S-300 e Greqisë
Uashingtoni është i mendimit se Moska mund të përdorë sistemin S-400 për të marrë fshehurazi informacion sekret në lidhje me armët amerikane dhe të NATO-s, gjë e cila mund të jetë një rrezik i madh për Aleancën.
Shtetet e Bashkuara gjithashtu besojnë se blerja turke siguron një shumë të konsiderueshme parash për sektorin e mbrojtjes ruse dhe se S-400 është i papajtueshëm me sistemet e NATO-s.
Nga ana tjetër, Turqia pretendon se nuk ka në plan të lidhë S-400 me armët e saj të NATO-s dhe se armët ruse nuk paraqesin kërcënim për SHBA dhe sistemet federale.
Sinan Ulgen, një ish-diplomat dhe analist aktual, tha se deklarata e Akar mund të jetë baza për bisedimet midis Shteteve të Bashkuara dhe Turqisë për të zgjidhur mosmarrëveshjen.
“Ankaraja po përpiqet të fillojë një dialog me Shtetet e Bashkuara, duke thënë se nuk do ta mbajë S-400 të aktivizuar gjatë gjithë kohës. “S-300 në Greqi nuk janë vazhdimisht aktive dhe përdoren rrallë, duke përfshirë manovrat e NATO-s në të cilat ajo merr pjesë dhe në të cilat Aleanca në të vërtetë e njeh më mirë Rusinë,” thekson ai.
“Nuk besoj se Turqia do të përdorte S-400 në manovra. Kjo mund të krijojë një krizë midis Moskës dhe Ankarasë. Unë nuk besoj se pasiviteti i sistemit do ta shqetësonte Rusinë. Problemi kryesor, nëse arrihet një marrëveshje e tillë, do të ishte gjetja e një mekanizmi kontrolli midis dy aleatëve të NATO-s për të konfirmuar statusin e sistemit të mbrojtjes”.
Greqia morri sistemin S-300, i cili supozohej të vendosej në Qipro, gjatë krizës midis Turqisë dhe qeverisë greko-qipriote në fund të viteve 1990. Problemi u zgjidh në dhjetor 1998 pasi qeveria greko- qipriote dërgoi sistemin në Greqi në këmbim të armëve të tjera. Aktualisht, sistemet S-300 janë në ishullin e Kretës, ruhen në depo dhe nuk janë pjesë e rrjetit mbrojtës të NATO-s.
Sanksionet amerikane
Uashingtoni vendosi sanksione mbi Ankaranë për blerjen e sistemit S-400 në dhjetor 2020 nën Aktin e Kundërshtarëve Anti-Amerikanë përmes Sanksioneve (CAATSA).
Në një intervistë, Akar kritikoi sanksionet e SHBA dhe vuri në dukje se emri i ligjit, fjalë për fjalë e quan Turqinë një “kundërshtare”.
“Ne nuk pranojmë ta quajmë një aleat të NATO-s edhe një partner strategjik edhe një kundërshtar. Si është e mundur kjo?”. tha kreu i mbrojtjes turke.
Sanksionet synojnë agjencinë e prokurimit të ushtrisë turke, shefin e saj dhe tre zyrtarë të lartë. E gjithë prona e tyre në Shtetet e Bashkuara është bllokuar dhe atyre u është ndaluar hyrja në vend.
Përveç kësaj, ndëshkimet përfshijnë ndalimin e disa licencave të eksportit, huatë dhe një hua për agjencinë e Presidencës së Industrisë Turke të Mbrojtjes.
Mbështetje për kurdët
Marrëdhëniet SHBA-Turqi janë ndërlikuar në vitet e fundit nga një seri keqkuptimesh, përfshirë mbështetjen e SHBA për luftëtarët kurdë sirianë të cilët Ankaraja i sheh si “terroristë”.
Turqia i konsideron Njësitë Kurde të Mbrojtjes së Popullit (YPG) si një krah të Partisë së Armatosur të Punëtorëve të Kurdistanit (PKK), e cila ka luftuar kundër shtetit turk për dekada duke kërkuar autonomi.
Siç thekson Mensur Akgun, një profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin Kultur të Stambollit, Turqia ka të ngjarë të flasë për këtë mbështetje amerikane për luftëtarët kurdë sirianë në bisedimet e ardhshme me Shtetet e Bashkuara.
“Në të kaluarën, Turqia i është përgjigjur kritikave të SHBA ndaj S-400 në një nivel teknik, por kohët e fundit zyrtarët, përfshirë Akar, kanë filluar ta lidhin çështjen me mosmarrëveshjen mbi luftëtarët kurdë në Siri,” tha Akgun.
“Ankaraja pretendon se kritikat amerikane për blerjen nga Turqia të S-400 nga Rusia, një kundërshtar i NATO-s, janë të pavlefshme sepse vetë Shtetet e Bashkuara mbështesin Njësitë e Mbrojtjes së Popullit, të cilat janë armike e Turqisë. Turqia po u kërkon Shteteve të Bashkuara negociata dhe dialog, jo sanksione. Pyetja tani është nëse administrata e re e SHBA është e gatshme për bisedime në lidhje me S-400”.
Ai shton se, ndryshe nga Donald Trump dhe qasja e tij ndaj Ankarasë, Presidenti Biden do të shtojë në axhendë të drejtat e njeriut dhe parimet demokratike në Turqi.
Programi i avionëve F-35
Në korrik 2019, Shtetet e Bashkuara e larguan Ankaranë nga programi i saj kryesor i avionëve luftarakë F-35 disa ditë pasi agregatet e para S-400 u dorëzua në Turqi. Turqia ishte njëkohësisht prodhuese dhe blerëse në program.
Administrata e Biden deklaron se do të vazhdojë me politikën e Trump për përjashtimin e Ankarasë nga zhvillimi i avionit F-35.
“Pozicioni ynë nuk ka ndryshuar. Ne i bëjmë thirrje Turqisë që të mos mbajë sistemin S-400,” tha zëdhënësi i Pentagonit John Kirby në konferencën për shtyp të javës së kaluar.
Ibrahim Kalin, zëdhënës i presidentit turk, foli me këshilltarin e sigurimit kombëtar të SHBA Jake Sullivan, që dhe ishte kontakti i parë zyrtar i aleatëve që kur Biden mori detyrën në 20 janar. Mosmarrëveshja mbi S-400 ishte pjesë e bisedimeve, sipas mediave turke dhe amerikane.
Turqia vendosi të blejë S-400 pasi nuk arriti një marrëveshje me administratën e ish-Presidentit Barak Obama mbi blerjen e sistemeve Patriot të SHBA, të cilat janë përdorur shumë në NATO. Marrëveshja me Rusinë për S-400 u nënshkrua në 2017.
Trump pranoi se blerja e Turqisë e sistemeve ruse ishte e justifikuar dhe fajësoi Obamën për krizën.
“Administrata e Obamës i tha jo, jo, jo Turqisë kur donte të blinte Patriotët dhe më pas Turqia bleu S-400”, tha Trump gjatë një fjalimi në 2019, duke vënë në dukje se vendimi i Obamës krijoi një “rrëmujë” me Ankaranë .
Trump dhe Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan kishin marrëdhënie të ngushta dhe kontakte të vazhdueshme të drejtpërdrejta. Biden dhe Erdogan nuk kanë folur ende.
Erdogan tha muajin e kaluar se ai shpresonte “ne mund të flasim dhe të shohim rezultate pozitive” në lidhje me problemin S-400.
