Nga: Hoxhë Alban Gorishti
“Njerëzit janë sikur xehet (metalet). Të dalluarit në periudhën e xhahilijetit (injorancës) janë të dalluar edhe në Islam, nëse bëhen të kuptueshëm (mësojnë, e kuptojnë fenë)” (Transmeton Buhariu). Hadithi i mësipërm është thelbi i ndërtimit të çdo komuniteti (bashkësie) islame nëpër botë, nëse e lexojmë artikullin nga kjo përvojë atëherë gjithëçka që thuhet në të do të na bëhet më e kapshme.
Ndërsa Islami u përhap gjeografikisht dhe një numër në rritje individësh nga mjedise të ndryshme kulturore/etnike e përqafuan fenë e re, çështje dhe probleme të tjera lindën për mënyrën e zbatimit të mësimeve islame në situata të pandeshura më herët. Kohët shpesh na kanë përballur me vështirësi të ndryshme qoftë sociale por edhe politiko/ekonomike, ndërsa ajo që ka mbizotëruar më së tepërmi ka qenë verbëria dhe ngurtësimi jurisprudencial. Kjo e ka vendosur shpesh umetin në vështrisë të shumta, e nganjëherë edhe në rreziqe ekzistenciale. Mësymja teknologjike e popujve ndaj kalifatit të fundit islam (atij Osman), ishte një prej arsyeve kryesore që shpunë në rrëzimin e këtij të fundit. E kjo pjesërisht, erdhi si pasojë e ngurtësimit jurdik fetar dhe verbërisë në ndjekjen e shkollave të veçanta, si dhe mos ripërtëritja e mendimit juridik Islam (edhe pse në fund pati disa reagime). Dikur pata lexuar se në një vend të Indisë, dijetarët e atyshëm u pyetën për luftën me armët e barutit kundër anglezëve, ndërsa ata shpallën vendimin juridik i cili bazohej tek mospërdorimi i atyre armëve (pra lufta me heshta dhe shigjeta), e kështu si pasojë anglezët e pushtuan atë vend duke e shtypur rezistencën. Një prej kushteve më të rëndësishme të përcaktuara nga Shafiiu, për sa i përket, prodhimit të ideve të reja (ixhtihad) të mbështetura në natyrën e burimeve të vjetra, ishte aftësia për t’i bashkuar traditat e shkruara me një të kuptuar të mirë të tyre.
Roli i Islamit, është të japë një shembull të harmonisë njerëzore me tërheqjen e ndjekësve nga një larmi sfondesh mjedisore dhe kombësish dhe më pas me shndërrimin e kësaj përzierje njerëzore në një bashkësi botërore (ummet) me një ndjenjë të qartë identiteti. Ajo çka ndodhi (dhe po ndodh) edhe në vendet tona sot është e ngjashme me ngurtësimin dhe prapambetjen e mendimit juridik, gjë që na drejtoi deri tek pasimi i verbër i vendeve, njerëzve dhe shkollave të ndryshme. E përkëthyer në gjuhën sociale, sot mendimi dhe organizimi i jetës po karakterizohet nga një amulli të madhe parimesh, vlerash dhe ndikimi social (edhe politik). Situatat politike dhe orientimet tradicionale në vendet arabe shekullin e fundit, krijuan (në ato vende) rryma dhe mendime të ndryshme të cilat u ndikuan po ashtu nga tradita e atyre vendeve. Paaftësia e një njeriu apo një grup njerëzish për të dalluar midis partikulariteteve dhe përgjithsimeve, midis traditave të dikujt dhe metodave islame të mbështetura në burime të sakta, është një fenomen i cili na ka penguar të lidhemi në një komunitet të gjërë (umeh) i përbërë nga mentalitete të ndryshme por i bazuar në idenë e islahut (përmirësimit) të gjendjeve të çdo pjestari të kësaj bashkësie. Tronditjet e shekujve të fundit nëpër botë i rrënjosi në mendje disave se duhet të jetojnë të vetmuar në emër të menhexhit dhe pasimit të së vërtetës së vetme dhe sipas tyre të jetuarit kështu i mbron nga korupsioni doktrinor. Por sa i vërtetë është ky shikim pesimist dhe tragjik i botës?
Por, çfarë është menhexhi? Metodologjia e rrënjëzimit doktrinar quhet: rruga që ndjekin njerëzit për njohjen e fesë së tyre, pohimin e bazave të fesë, çështjeve dhe argumenteve të tyre. Por rënia dakord për një burim të caktuar nuk do të thotë domosdoshmërish rënie dakord edhe për opinionet e nxjerra prej tij, kjo për shkak të dallimeve që njerëzit kanë në mënyrën e të kuptuarit të gjërave por edhe në mjetet e përdorura përgjatë kodifikimit të ligjeve. Pra nëse të gjithë besojmë se Kurani, suneti, ixhmai i sahabëve janë burime unanime, ka dispozita që rrjedhjin prej këtyre burimeve të cilat janë pjesë e ixhtihadit (mënyrës intelektive të nxjerrjes së dispozitave), pra e sferës intelektive të dikujt apo mënyrës dhe mjeteve të cilat ai përdor për të nxjerrë rregulla , me të cilat dikush tjetër (dijetar, mendimtar i aftë në deduktimin e dispozitave) mundet të mos bjerë dakort. Pra bazat më të mëdhaja të selefëve në formësimin metodologjik janë ato që përmenda më sipër (Kuran, sunet, ixhmaja e sahabëve), por këto janë fanare, piketa orientuese dhe linja drejtuese. Ndërsa shoqëria njerëzore përbëhet edhe nga elemente të shumtë plotësues të cilat janë thelbi i mendimeve (mundit) juridike të çdo kohe. Sipas Imam Gazaliut, një çështje religjoze është ose hipotetike (dhannijje, pra pjesë e ixhtihadit si psh sasia e mehrit) ose kategorike (kat’ijje-Besimi, namazi). Ato që konsiderohen kategorike janë të paprekshme, ndërsa diskutimi shekullor i juristëve është fokusuar tek ato hipotetiket. Një nga lëngimet më të mëdha të shekullit të dijes është mospërdorimi i duhur (apo i tërësishëm) i mundit intelektiv, pra llogjikës.Një prej legjendave që kanë supozuar metodat e zhvilluara në vise të largëta të orientit është se llogjika nuk ka vend fare në shpallje, madje as në çështjet hipotetike (nevazil) . Por ajo që pohojnë disa dijetarë është se arsyeja është një burim më vete argumenti, i ndarë nga shpallja e Zotit dhe profetësia, pra arsyeja e shëndoshë pasi provon vërtetësinë e profetësisë nuk veçohet në themelimin e një doktrine të detajuar besimi, për të cilën nuk ka folur më parë qartë Kurani dhe Suneti autentik. Ndaj duhet theksuar se largësia nga përdorimi i arsyes, çon në imitimi të zhveshur nga argumenti. Ai që mendon se nuk gabon duke pretenduar se vetëm ndjek (por nuk përdor arsyen në fusha menaxhimi religjoz) argumentin i tilli medoemos do ti referohet dikujt për të mbështetur pretendimet e veta (pasi asnjë profan nuk e ka të mundur ta kuptojë Kuranin pa ndihmën e dijetarëve apo hoxhallarëve),që do të thotë se i referohet njerëzve që mendojnë se janë të pagabueshëm edhe pse arsyeja e dikujt i cili i referohet menhexhit është kapja pas Kuranit apo sunetit, kështu që të besosh se ka njerëz të pagabueshëm (kushdo qofshin ata) pas Profetit në të vërtetë do të thotë të pranosh vazhdimësinë e profetësisë!
Një prej arsyeve të kaosit juridik dhe prapambetjes së ixhtihadit është asabija (fanatizmi doktrinor) dhe tribalizmi ndaj njerëzve të mirë apo dijetarëve, e kjo ka forcuar legjendaren në dëm të reales dhe përparimit dinamik të umetit në fushat e shumta jetësore. Metodologjia e cila ngre kufij bashkpunimi midis bashkësisë me të njejta interesa dhe obiektiva është pikërisht pasojë e asocimit me tradita dhe llogjika shumë larg nesh. Kritika doktrinare e paanshme dhe e zhveshur nga ndikimet e huaja është vetë palca e metodës profetike dhe është garanci – që me dëshirën e Allahut- ta nxjerrë umetin islam nga sëmundja e përçarjes dhe mosmarrëveshjeve në çështjet e besimit. Kjo kërkon konstituimin e grupeve të konsultimit (shura). Ndërsa Ibn Mesudi ka thënë: “Atë që muslimanët e shohin si të mirë, ajo tek Allahu është e mirë, atë që ata e shohin si të keqe edhe tek Allahu është e keqe”. Ndikimet e kësaj metodologjie legjendare (tek disa grupe) e kanë penguar ringjalljen e shkencave fetar, pra shtrirja e tyre në të gjitha aspektet e jetës njerëzore. Nëse akideja (doktrina) i lidh besimtarët (kontratat midis tyre) dhe i zgjidh ato, atëherë duhet potenciuar me të madhe se kjo (pra konstituimi i një tradite intelektive në fushat e lira të ndikimit ) nuk është çështje doktrinore. Por mospajtimet dhe divergjencat këtu janë të një natyre karakteriale ose thjesht ideore. Kjo është ajo të cilës i referohet ibn Mesudi më sipër, pikërisht nevoja për të krijuar një mendim të përbashkët funksional, në mënyrë që të largohet ajo periudhë dekadence mendore dhe vartësie nga llogjika e skllavërimit socio/politik, pre e të cilës u bë i gjithë komuniteti edhe pse faji ishte i legjendares që dominonte tek disa njerëz. Dakordësimi i bashkësive nuk mundet të bëhet me izolime dhe frustrime sociale, largimi nga dinamizmi jetësor dhe mos pasja e një fuqie e cila ta garanton ty jetësimin islam, është faktor për zhbërjen e kësaj dakordësie dhe dekadencën morale të brezave. Një problem i madh sot nëpër shoqëritë arabe është kulti i dikujt apo dikjut tjetër, e kjo është transportuar deri tek ne dhe më gjerë. (hajru’l-umuri evsatuha-hadith) Çështjet më të vlefshme janë ato që qëndrojnë sa më afër mesatares (qendërs), ndërsa tek disa,kaq shumë është favorizuar kulti i individit dhe distancimi nga mendimi i matur saqë një i pamësuar mundet të mendojë se menhexhij selefij është histori nga e kaluara dhe kurrsesi mënyrë sesi të mbrrish tek zgjidhja dhe kohezioni i duhur realitetit dhe tekstualitetit.
Pejgamberi alejhi selam pati thënë “…Vërtet u them juve, kush i dëshiron të mirat e xhennetit duhet të qëndrojë pranë bashkësisë. Shejtani qëndron me individin fillikat, por nëse dy njerëz bashkohen, ai largohet.” Pra qëllimi I bashkimit këtu është se kur dy njerëz bashkëbisedojnë dhe qartësohen intelektualisht atëherë shejtani nuk ka më vend në zemrat e tyre, duke hedhur dyshime dhe përçarje dhe jo se shejatani largohet tërësisht prej tyre por aftësia e tyre në përpunimin e materialit fetar dhe racionalitetit biologjik të gjithsecilit e largon fitnen më të madhe, atë të shkapërderdhjes dhe përçarjes. Shafiu tha: Kush e ndjek opinionin e shprehur nga bashkësia muslimane si një e tërë po i bindet urdhrit të të Dërguarit për të qëndruar pranë bashkësisë. Kur besimtarët ndahen, ata i dorëzohen paditurisë dhe përçarjes. Por, kur qëndrohet në bashkësi bëhet e pamundur të keqkuptohet apo të shpërfillet kuptimi i diçkaje në Kur’an, në Sunnet, apo një konkluzion i bazuar në deduksionin analogjik, në dashtë Zoti. Kështu, është bërë prej qëllimeve kryesore të atyre që i atribohen menhexhit selefij, të përçajnë dakordësinë dhe konsultimin e përbashkët. Ndërsa nga ana juridike, përtëritja intelektuale në Islam nuk i abrogon nocionet ekzistuese apo nuk vendos një sistem të ri mendimi. Në dallim nga kjo, ka të sajën rizbulimin dhe zhvillimin e ideve tashmë ekzistuese në pajtim me nevojat mbizotëruese në kohët tona, bazuar në metodologji, rregulla përkatëse dhe konstante të njohura. Përtëritja më e plotë është ajo që bashkon rigjallërimin dhe zhvillimin, sot po jetojmë në epokën e apatisë, përtacisë dhe paaftësisë mendore dhe fatkeqësisht tek ata që keqpërdorin emrin e menhexhit, kjo apati tek disa është pjesë e fesë së tyre dhe e performancës komunitare. Por këta të mjerë nuk e dinë se kjo është pjesë e kolonializmit të ideve dhe gjendjeve, pasojë e drejtpërdrejtë e monopolizimit absolut të së vërtetës. Madje armiqësimit dhe miqësimit për hir të njerëzve dhe jo për hir të së vërtetës apo burimeve thelbësore sheriatike. Kështu edhe pse fizikisht me milje larg,të tillët huazuan jo vetëm veshjet, traditat por edhe mendimin oriental në aktivitetin e tyre të përditshëm duke përdorur kështu fetva jashtë kohe dhe vendi. Fetvaja (dekreti jurudik fetar) dhe ixhtihadi (derdhja e mundit intelektiv në përvetësimin e qëndrimeve të caktuara rreth një çështjeje) janë manifestime që medoemos kanë nevojë për disa elemente që të faktorizohen, prej tyre njohja e terrenit për të cilin flet, njohja e kushteve dhe dinamikave dhe ligjeve alternative që mbizotërojnë. Qoftë imam Xhuvejni por edhe imam Ahmed ibn Hanbeli pohuan se dijetari apo bashkësia e individëve që merret me përpunimin e situatave dhe strategjive duhet ndër të tjera të këtë edhe një cillësi shtesë: ….. të ketë një njohje të lindur të psikologjisë njerëzore…. Kështu me shkollat e ndryshme të mendimit dhe opinionet diturore të dijetarëve para nesh, ne duhet të zgjedhim atë e cila është më e vlefshme dhe më e përshtatshme për rrethanat tona dhe kohën në të cilën jetojmë. Për këtë në kohët e sotme shohim se në momente me dinamizëm të madh social disa e reduktuan procesin e deduksionit analogjik në formula sterile, të kapura pas gjërave fare të vogla të parëndësishme, që vështirë të ishin të afta të sillnin ndonjë jurisprudencë (pra zgjidhje të bazuar në dëshmi sheriatike) të re. Sfera e ixhtihadit është ajo e hipotetikes, jo ajo e kategorikes; nga këtej pason motoja, “Nuk ka ixhtihad me tekste të qarta” (la ixhtihad me’a ‘n-nass). Por, në anën tjetër, tekstet sheriatike duhet të kuptohen në dritën e objektivave të tyre bazë (mekasid) dhe të vihen në zbatim në përputhje me shkaqet dhe rastet e lindura në situata konkrete aktuale, e nëse veprohet kështu dhe jo në mënyrë sipërfaqësore ato bëhen një burim i pashtershëm urtësie dhe udhëzimi praktik.
Shpesh sot sheh njerëz që e kanë atrofizuar argumentimin e tyre dhe kuptimin e tekstit dhe situatave, e kështu të tilllët nuk janë në gjendje të krijojnë një shoqëri funskionale por vetëm grupe njerëzish që marrin llafe nga një vend e i transferojnë në një vend tjetër. Më e keqja është se i etiketojnë negativisht ata që përpiqen të jenë optimist duke u përfshirë në të gjitha dinamikat e shoqërisë (pra ato që nuk përbëjnë haram) e ky është një atrofizim i madh mendor dhe pjesë e legjendares tek ata dhe jo e Juridikes. Kjo i ka rrënjët në dy fenomene, në fetva të gatshme (si ato kallëpet për këpucët vetëm se në këtë rast janë vetëm sipas një numri) përtejkohore dhe varfëri intelektive e përforcuar nga mos përditësimi i të dhënave nëpërmjet procesit të leximit si dhe nefsi i tyre periferik.
Legjendarë të tillë nuk dinë të edukojnë. Edukimi me planprogramin e shpalljes është një proces i vështirë ndaj mësuesi përgjatë këtij procesi duhet t’i vlerësojë çastet e dobësisë njerëzore dhe të dijë ti korrigjojë ato dhe jo ti stigmatizojë njerëzit duke përdorur emra legjendash të importuara nga jashtë. Menhexhij i vërtetë selefij i dikton besimtarit të jetë parimor dhe të dijë sesi të dallojë midis rasteve dhe gjendjeve duke mos paragjykuar dhe as e shitur parimin në emër të ndonjë interesi që vërtitet vetëm në mendjen e dikujt dhe kurrsesi të bashkësisë. Dikush pati thënë: Juristi që shet si ambulant ligjet e veta nëpër gjykatat e mbretërve;filozofi apo teologu retorika e të cilit i verbon padronët por që është e ndotur nga fryrja e kotë ;Sufisti i cili ndjen endje nga mrekullitë dhe mantelet e arnuara por që neglizhon ligjet e Zotit (pra praktikën)- të gjitha këto janë simptomatike dhe një ndërgjegje e atomizuar ( e cekët) religjoze;zgjidhja, apo ripërjetësimi (ihja) mundet të marrin veçse formën e një rizbulimi të shpirtit origjinal të rrugës profetike”.
Madje shoh tek disa se edhe strukturën e mendimit e kanë huazuar nga diku tjetër, gjykojnë me diç e cila nuk është as sunet por as ixhma e sahabëve por thjesht diç e vepruar para shumë shekujsh ndërkohë që kohët kanë nevojë urgjente për kuti emregjence juridike (sheriatike) në mënyrë që të shtrijë ndikimin e vet në shumë prej fushave të cilat kanë nevojë për një përgjigje dhe ndikim religjoz, në të kundërt procesi i alienizimit të shoqërisë ka për ta thelluar laicizimin e shoqërisë, ndërsa muslimanët janë pjesë e saj (me hir a pahir). Halli në të cilin e gjen veten bashkësia muslimane është në thelb një krizë mendimi që gjendet në rrënjë të të gjitha krizave të tjera, qofshin ekonomike, shoqërore apo politike. Një krizë kësodore do të ketë lindur ose si pasojë e pështjellimit në burimet e mendimit, metodave dhe qasjeve të gabuara, ose i të dyjave së bashku.
Ne mund të pyesim këtu: A u ishte dërguar revelimi islam njerëzve të cilët ishin të përgjegjshëm moralisht si kujdestarë të Zotit në tokë apo banorëve të një bote pa asnjë përgjegjësi morale ose kujdestari? A erdhi revelimi për t’u kërkuar njerëzve të ndërtojnë, të përparojnë dhe të bëjnë zgjedhje kontribuese për virtytshmërinë dhe lumturinë në këtë botë dhe në tjetrën? Apo erdhi për t’i zhveshur krijesat njerëzore nga bota konkrete që njohin dhe për t’i hedhur në një botë izolimi, monakizmi dhe idealesh abstrakte? Ligji i Islamit, u është dhënë atyre që besojnë në parimet e tij, të cilët do t’u përmbahen parimeve universale dhe urdhrave të prerë, të panegociueshëm, e do ta përdorin dijen dhe të kuptuarit në dispozicion të tyre për t’i interpretuar dhe zbatuar aspektet e tij hipotetike, të negociueshme, shumica e të cilave ka të bëjë me çështje që i përkasin administrimit të punëve tokësore dhe organizimit shoqëror. Si mendoni se do ta ndërtoni një shoqëri, vetëm me legjenda, thashetheme, epshe apo edhe me kohezion përgjegjësi dhe vërtetësi juridike? Eh, nëse doni izolim, ndështa duhet të konsideroni ndonjë vend apo hapsirë tjetër, kështu do ta manifestoni me efektivitet legjendaren. Por, Islami nuk ështëvetëm ai i shpellës Hira, por pejgamberi doli nga shpella dhe u përplas me të mirat dhe negativitetet e shoqërisë.Ju, po përballeni vetëm me mendjen dhe llogjikat legjendare të izolimit mendor dhe juridik.
Referenca
1-Shh: http://taseel.com/display/pub/default.aspx?id=823&ct=3&ax=5
2-Shih: Muhamed Ikbal : The Reconstruction of Religious Thought in Islam.
3-Shih:Ebu Hamid el Gazali, El Mustesfa.
4-Shih: SHABBAR, Said Ijtihad and renewal
Pikëpamjet dhe opinionet e shprehura në këtë material janë tërësisht të autorit/autorëve dhe jo domosdoshmërisht reflektojnë politikat e Berati.TV.
