Gjykata Kushtetuese zhvilloi seancën për shqyrtimin e padisë së kryetares së Bashkisë së Shkodrës Voltana Ademi në cilësinë e kryetares së Shoqatës së Bashkive të Shqipërisë për zgjedhjet e 30 qershorit 2019.

Teksa zgjedhjet e 30 qershorit 2019 që u zhvilluan pa pjesëmarrjen e një pjese të opozitës po përballen me testin e radhës në Kushtetuese, partia Bindja Demokratike ka dërguar një sërë argumentesh lidhur me këtë proces zgjedhor.

Më poshtë po listojmë shqjegimet e Bindjes Demokratike në adresë të Kushtetueses:

Të nderuar gjyqtarë

Me Dekretin nr.10928, datë 05.11.2018 në mbështetje të neneve 92/gj dhe 93 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, si dhe të neneve 9/1/2 dhe 10/1/2 të Ligjit nr. 10019, datë 29.12.2008 “Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar, Presidenti i Republikës së Shqipërisë ka caktuar datën 30.06.2019, për zhvillimin e zgjedhjeve për organet e qeverisjes vendore.

Me dekretin nr. 11199, datë 10.06.2019 Presidenti i Republikës ka shfuqizuar Dekretin nr.10928, datë 05.11.2018 “Për caktimin e datës së zgjedhjeve për organet e qeverisjes vendore” duke anulluar datën 30.06.2019 si datë të zgjedhjeve për organet e qeverisjes vendore.

Komisionit Qendror i Zgjedhjeve, në mbledhjen e datës 10.06.2019 pasi vlerësoi se Dekreti nr.11199, datë 10.06.2019 i Presidentit të Republikës është akt administrativ absolutisht i pavlefshëm vendosi të vijojë më tej me përgatitjet për zgjedhjet e datës 30.06.2019.

Mbi bazën e ankimit të një subjekti zgjedhor, Kolegji Zgjedhor i Gjykatës së Apelit Tiranë, me vendimin nr.12, datë 24.6.2019 përcaktoi se Presidenti i Republikës nuk kishte të drejtë që të anullonte datën e zgjedhjeve.

Mbi këtë bazë janë zhvilluar zgjedhjet vendore me datë 30.6.2019, si edhe është shpallur rezultati nga KQZ me vendimin e dataës 27.7.2019 “Për shpalljen e rezultatit përfundimtar të zgjedhjeve për organet e qeverisjes vendore të datës 30 qershor 2019”, botuar në “Buletinin e zgjedhjeve për organet e qeverisjes vendore, datë 30 qershor 2019”, Tiranë 2019, fq.127-130. Të gjitha mandatet janë certifikuar edhe nga Gjykatat e Rretheve Gjyqësore, në bazë të nenit 60 të ligjit nr.139/2015 “Për vetëqeverisjen vendore”.

Pa u përfunduar procesi i certifikimit të rezultateve të zgjedhjeve vendore nagana e KQZ-së, nga ana e Shoqatës së Bashkive është paraqitur një kërkesë e cila kundërshton mbajtjen e këtyre zgjedhjeve. Duke qenë se kjo kërkesë është e paplotë (nuk kundërshtohet asnjë akt), si edhe e pabazuar në Kushtetutë, po vijojmë me argumentat se përse kjo kërkesë nuk duhet të pranohet.

Në lidhje me moslegjitimimin e kërkueses, Shoqata e Bashkive të Shqipërisë

Kushtetuta në nenin 134, pika 1 të saj parashikon si një nga subjektet që mund ta venë në lëvizje edhe “organizatat e tjera” Termi “organizatë” në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë është përmendur në disa konotacione, në analizë literale-gramatikore të të cilave rezulton se kushtetutbërësi me organizatë, në kuptimin e përgjithshëm, ka kuptuar ato politike (neni 131, shkronja “d”), etnike, kulturore, fetare, gjuhësore (neni 20, pika 2), sindikale (neni 50), shoqërore, ekonomike, tregtare (neni 61, pika 4) dhe të tjera (neni 9, pika 2).

Pra, Kushtetuta e ka lënë të hapur kuptimin që i duhet dhënë termit “organizatë” edhe për grupime me qëllime të tjera të organizimit të individëve (shtetas shqiptarë a të huaj), me kushtin që organizimi i tyre të përputhet me parimet demokratike, ndërsa programet dhe veprimtaria e tyre të mos mbështeten në metoda totalitariste, që nxitin e përkrahin urrejtjen racore, fetare, krahinore ose etnike, që përdorin dhunën për marrjen e pushtetit ose për të ndikuar në politikën shtetërore, si dhe të mos jenë me karakter të fshehtë (neni 9 pika 2 e Kushtetutës).[1] Gjykata është shprehur se vlerësimi nëse një organizatë ka ose jo mjaftueshëm interes, bëhet rast pas rasti, në varësi të rrethanave të çdo çështjeje të veçantë. Organizata që vë në lëvizje Gjykatën duhet të provojë se në çfarë mënyre ajo mund të preket në një aspekt të veprimtarisë së saj, pra duhet të provojë lidhjen e drejtpërdrejtë dhe të individualizuar që ekziston midis veprimtarisë së saj dhe normës që kundërshton. Interesi për të vepruar duhet të jetë i sigurt, i drejtpërdrejtë dhe vetjak. Ky interes konsiston tek e drejta e shkelur, tek dëmi real ose potencial dhe jo te premisat teorike mbi antikushtetutshmërinë e normës që ka sjellë këtë cënim të interesit. Vetëm fakti që dispozitat e kundërshtuara mund të kenë ose kanë pasur një efekt çfarëdo mbi kërkuesin, nuk është i mjaftueshëm për të përcaktuar nëse ai legjitimohet në paraqitjen e kërkesës, por është e nevojshme të provohet se dispozita e kundërshtuar rregullon marrëdhënie që janë qëllimi i veprimtarisë së kërkuesit, sipas përcaktimeve të bëra në Kushtetutë, në ligje ose, në rastin e subjekteve të së drejtës private, në statut.[2]

Gjykat Kushtetuese gjithashtu është shprehur se organizata që të ketë zotësi juridike për të vënë në lëvizje Gjykatën Kushtetuese duhet që të jetë një organizatë me anëtarsi. Organizatat pa anëtarsi janë përjashtuar nga  mundësia për të inicuar një proces kushtetues.[3]

Rezulton se kërkuesja, është një organizatë jofitimprurëse, në formën e shoqatës, në bazë të vendimit nr.1020, datë 10.5.2004 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë. Referuar Statutit të kësaj shoqate rezulton se qëllimi i kësaj organizate është të kontribuojë për mbrojtjen e interesave të përbashkëta të njësive të qeverisjes vendore të qyteteve, me qëllim forcimin dhe zhvillimin e strukturave dhe mekanizmave demokratike në organizimin dhe funksionimin e bashkive dhe zbatimin e parimeve të Kartës Evropiane të Autonomisë Vendore. Gjithashtu shoqata mbron interesat e përbashkëta të bashkive, vendos lidhje të drejtpërdrejta me institucionet kryesore të pushtetit qendror e Kuvendit, duke u bërë aktore kryesore në hartimin e politikave decentralizuese për qeverinë vendore etj.

Kërkesa e paraqitur ka në thelb të saj dy objekte, në të cilën trajtohet çështja e zgjedhjeve vendore të vitit 2019 si edhe vlerësimi i kushtetshmërisë së partisë politike, Bindja Demokratike. Për të dyja këto objekte, kërkuesja nuk gëzon legjitimitet për arsyet e mëposhtme.

Në lidhje me kërkimin e dytë, por që për ne përbën edhe thelbin e thirrjes sonë në këtë gjykim, atë të vlerësimit të kushtetutshmërisë së partisë politike “Bindja Demokratike”, ky subjekt, bazuar në standardet ndërkombëtare, kombëtare dhe të juriprudencës së Gjykatës Kushtetuese, rezulton se nuk legjitimohet për të kërkuar vlerësimin e kushtetutshmërisë së veprimtarisë së Partisë “Bindja Demokratike”.

Përsa i përket standardeve ndërkombëtare, Komisioni Demokraci përmes Ligjit (Komisioni i Venecias), në “Udhëzuesin për ndalimin dhe shpërndarjen e partive politike dhe masave analoge”, CDL-INF (2000) 1, miratuar në sesionin plenar të 41të, datë 10-11 dhjetor 1999, ndër të tjera ka mbajtur qendrimin se:

Ndalimi ose shpërndarja e një partie politike është një masë e jashtëzakonshme në një shoqëri demokratike. Nëse organet përkatëse shtetërore marrin një vendim për të vënë në lëvizje institucionin gjyqësor mbi çështjen e ndalimit të një partie politike, ata duhet të kenë prova të mjaftueshme se ekziston një kërcënim real për rendin kushtetues ose të drejtat dhe liritë themelore të qytetarëve.

Sic rezulton pazashi i mësipërm, vetë Komisioni i Venecias kërkon që kushtetutshmëria e një force politike të vlerësohet nga organet shtetërore dhe jo nga çdo lloj subjekti. Në rastin tonë, kërkuesi nuk i plotëson kërkesat për t’u konsideruar si një organ shtetëror.

Gjithashtu Komisioni i Venecias, në “Opinionin mbi dispozitat kushtetuese dhe ligjore lidhur me ndalimin e partive politike në Turqi”, CDL-AD (2009) 006, datë 13 mars 2009, opinion 489/2008, miratuar në Sesionin Plenar të 78të, datë 13-14 mars 2009, ndër tjera mbajti qendrimin se:

Më e rëndësishmja nga perspektiva procedurale është çështja se cilit institucion i është dhënë kompetenca për të filluar një procedurë ndalimi kundër një partie politike. Ndryshe nga çështjet penale, kjo kompetencë shumë rrallë u besohet vetëm autoriteteve të ndjekjes penale. Arsyeja është natyra politike e rasteve të tilla dhe fakti që fillimi i një procedure për ndalimin ose shpërbërjen mund të ketë në vetvete një ndikim të madh negativ në situatën politike në vend. Prandaj fillimi i procedurës për shpërndarjen e një partie politike nuk duhet të jetë pasojë automatike ligjore e përmbushjes së disa kritereve ligjore. Ai duhet të jetë më tepër një vendim diskrecionar, i cili duhet të bazohet në një vlerësim të rrezikut të paraqitur nga kjo parti në funksionimin e demokracisë dhe i cili duhet të marrë parasysh, përveç kritereve ligjore, pasojat politike të një shpërndarjeje eventuale.

Për këtë arsye, shtetet me rregulla mbi ndalimin e partive kanë vendosur procedura të veçanta për paraqitjen e çështjeve të tilla para gjykatës kompetente. Në shumë vende, ky është thjesht një vendim politik. Për shembull, në Gjermani, kompetenca i takon Parlamentit Federal, Këshillit Federal ose Qeverisë Federale, ndërsa Prokurori Federal nuk ka të drejtë të paraqesë një kërkesë të tillë. Në vendet e tjera, ekzistojnë forma të tjera të filtrave politikë, të cilët pengojnë një qasje thjesht “ligjore” për raste të tilla. Spanja duket, në shikim të parë, një përjashtim nga ky rregull pasi që procedura për mbylljen e një partie politike mund të fillojë jo vetëm nga qeveria përmes avokatit të shtetit, duke vepruar me iniciativën e saj ose me kërkesë të njërës prej dy dhomave. të Kortes, por edhe nga Ministria e Financës (prokurori) që vepron më vete. Megjithatë, praktika spanjolle tregon se kjo fuqi është përdorur nga Ministria e Financës vetëm kur kjo ishte në përputhje me politikën e qeverisë.

Sic rezulton nga pasazhet e mësipërme, organet që kanë të drejtë të këkrojnë nisjen e një procesi të tillë kushtetues, janë organe të larta shtetërore, që duhet të bëjnë një sërë vlerësimesh.

Qasja e mësipërme është pranuar edhe nga legjislacioni në fuqi në Shqipëri, ku Ligji nr.8577, datë 10.2.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese”, i ndryshuar, e ka përcaktuar mjaft qartë rrethin e subjekteve për realizimin e një gjykimi të tillë. Më konkretisht neni 57, pika 1, e këtij ligji parashikon se:

Për shqyrtimin e kushtetutshmërisë së partive dhe të organizatave të tjera politike, si dhe të veprimtarisë së tyre, Gjykata Kushtetuese vihet në lëvizje me kërkesë të Presidentit të Republikës, të Kryeministrit dhe të jo më pak se një të pestës së deputetëve, të Avokatit të Popullit dhe të Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit.

Dukshëm në këtë rast kërkuesi, i organizuar në formën e një shoqate, nuk përfshihet në rrethin e subjekteve të sipërcituara. Ky qendrim mbështetet edhe në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese, ku Kolegji i kësaj Gjykate, me vendimin e saj nr.31, datë 26.2.2013, ndër të tjera është shprehur se:

Kolegji vëren se neni 131, shkronja “d”, i Kushtetutës, midis kompetencave të kësaj Gjykate, ka sanksionuar edhe shqyrtimin e kushtetutshmërisë së partive dhe organizatave të tjera politike, si dhe të veprimtarisë së tyre, sipas nenit 9 të Kushtetutës. Ndërsa ligji nr.8577, datë 10.02.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë”, në nenin 57, paragrafi i parë, ka parashikuar se, në lidhje me këtë kompetencë, kjo Gjykatë vihet në lëvizje me kërkesë të Presidentit të Republikës, të Kryeministrit dhe jo më pak se një të pestës së deputetëve.

Në rastin në shqyrtim, Kolegji konstaton se kërkuesi, organizata “Lidhja Radikale”, nuk hyn në sferën e subjekteve, të përcaktuara nga ligji organik, që mund të vënë në lëvizje këtë Gjykatë për shqyrtimin e antikushtetutshmërisë së veprimtarisë së partisë “Aleanca Kuq e Zi”.

Për sa më lart, Kolegji vlerëson se kërkuesi nuk legjitimohet ratione personae për t’iu drejtuar kësaj Gjykate.

Për pasojë, Kolegji arrin në përfundimin se kërkesa nuk mund të kalojë për shqyrtim në seancë plenare.

Pra, qartazi rezulton se organizatat, nuk legjitimohen që të kërkojnë përpara Gjykatës Kushtetuese, vlerësimin e kushtetutshmërisë, së partive politike, dhe për rrjedhojë kërkuesja, Shoqata e Bashkive, nuk legjitimohet edhe për këtë kërkim.

Përsa i përket, kërkimit të parë, kërkuesja përsëri nuk legjitimohet. Kështu nuk rezulton se kërkuesja është subjekt i cili merr pjesë në formimin e vullnetit të zgjedhesve, pra ajo nuk ka interes të drejtë përdrejtë në këtë çështje. Bazuar në juriprudencën e Gjykatës Kushtetuese, rezulton se fakt subjektet që mund të kundërshtojnë proceset zgjedhore janë vetëm subjektet që marrin pjesë në formimin e vullnetit të zgjedhësve dhe që realisht dhe faktikisht kanë marrë pjesë në zgjedhje. Më konkretisht Kolegji i Gjykatës Kushtetuese, me vendimin e saj nr.100, datë 20.12.2010, ndër të tjera ka mbajtur qendrimin se:

Kolegji vlerëson se kërkuesi nuk legjitimohet në kërkimet e tij për shpalljen e pavlefshme të rezultateve përfundimtare të zgjedhjeve, pasi nuk arrin të argumentojë interesin e tij të drejtpërdrejt, vetjak dhe real.

Cështja e legjitimimit të kërkuesit duhet parë i lidhur ngushtë me interesin e tij vetjak, të drejtpërdrejt dhe real në procesin zgjedhor. Sipas nenit 66/2 të ligjit nr.8577, dt. 10.02.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë”, kërkesën për verifikimin e zgjedhjes së deputetëve mund ta bëjë partia politike ose kandidati për deputet. Ligji kërkon që interesi të jetë i drejtëpërdrejt nga kërkuesi, pra ai vetë të jetë prekur nga parregullsia gjatë procesit zgjedhor. Qëllimi i ligjit nuk është t’í njohë të drejtën për ankim çdo subjekti që mund ose duhet të kishte marrë pjesë në zgjedhjet e përgjithshme parlamentare, por vetëm atyre që kanë konkurruar realisht.

Meqë kërkuesi nuk ka qenë pjesëmarrës në zgjedhje, ai nuk mund të legjitimohet në kërkimet e tij për mënyrën e zhvillimit të zgjedhjeve parlamentare ose formimin e organit të zgjedhur, pasi ky lloj kontrolli nuk është kontroll abstrakt dhe për më tepër kërkuesi nuk është nga ato subjekte që mund të ushtronin një kërkesë për kontroll abstrakt.

Vendimmarrja e mësipërme e Gjykatës Kushtetuese, megjithëse bën fjalë për kundërshtimin e zgjedhjeve të përgjithshme parlamentare jemi të mendimit se zbatohet me analogji edhe në këtë rast. Kjo edhe për faktin që sic do të argumentohet dhe në vijim, Gjykata Kushtetuese nuk ka juridiksion për trajtimin e cështjeve që kanë të bejnë me zgjedhjet vendore.

Duke iu rikthyer vendimmarrjes së Kolegjit të Gjykatës Kushtetuese, të cituar më sipër, qartazi rezulton se subjekti kërkues nuk është legjitimuar pasi kërkesën për verifikimin e zgjedhjes së deputetëve mund ta bëjë partia politike ose kandidati për deputet, si edhe Meqë kërkuesi nuk ka qenë pjesëmarrës në zgjedhje, ai nuk mund të legjitimohet në kërkimet e tij për mënyrën e zhvillimit të zgjedhjeve parlamentare ose formimin e organit të zgjedhur, pasi ky lloj kontrolli nuk është kontroll abstrakt dhe për më tepër kërkuesi nuk është nga ato subjekte që mund të ushtronin një kërkesë për kontroll abstrakt.

Nga këto dy pasazhe dalin qartësisht edhe arsyet e moslegjitimimit të kërkueses pasi ky subjekt nuk ka qenë pjesëmarrës në zgjedhje dhe referuar mënyrës së organizimit dhe funksionimit të saj, nuk mund të marr pjesë në zgjedhje. Kështu sipas Ligjit nr.10 019, datë 29.12.2008 “Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar, rezulton se sipas neni 2, pikat 3, 4, 12, 13, dhe 20 kemi:

“Kandidat i paraqitur nga një grup zgjedhësish” është një kandidat për deputet ose për kryetar bashkie, ose për këshillin e bashkisë, që nuk mbështetet nga asnjë parti politike dhe që propozohet nga zgjedhësit, në përputhje me këtë Kod.

“Kandidat” është një shtetas shqiptar, i regjistruar si kandidat për deputet ose për kryetar bashkie, ose për këshillin e bashkisë, në përputhje me këtë Kod, për të cilin do të votohet në zgjedhje.

“Parti parlamentare” është partia politike që ka fituar dhe zotëron të paktën një vend në Kuvend nga zgjedhjet pararendëse.

“Parti politike” është një parti e regjistruar në përputhje me ligjin nr. 8580, datë 17.2.2000 “Për partitë politike”.

“Subjekte zgjedhore” janë partitë politike, koalicionet dhe kandidatët e propozuar nga zgjedhësit, si dhe kandidatët për kryetarë të organeve të qeverisjes vendore, të regjistruar në përputhje me këtë Kod.

Nga sa më sipër qartazi rezulton se subjekte zgjedhore që mund të përfshihen në zgjedhjen e kryetarëve të bashkive dhe anëtarëve të këshillave bashkiakë, janë vetëm partitë politike, koalicionet dhe kandidatët e propozuar nga zgjedhësit. Dukshëm në këtë rast, kërkuesja, e organizuar në formën e një shoqate nuk i ka këto cilësi. Për rrjedhojë ajo nuk mund të marrë pjesë në zgjedhje dhe të kundërshtojë mbajtjen e tyre.

Pavarësisht sic do të argumentohet më tej, nuk është ky rasti, pasi Gjykata Kushtetuese nuk ka juridiksion për vlerësimin e zgjedhjeve vendore, edhe sikur për një moment do të konsideronim faktin, se kërkuesja ka vënë në lëvizje Gjykatën Kushtetuese, për çështjet që lidhen me zgjedhshmërinë dhe papajtueshmëritë në ushtrimin e funksioneve të funksionarëve të organeve të parashikuara në Kushtetutë, si dhe me verifikimin e zgjedhjes së tyre (Kushtetuta, neni 131, pika 1, shkronja “e”), përsëri nuk legjitimohet si subjekt, pasi është një subjekt i kushtëzuar. Më konkretisht në një rast të ngjashëm, Kolegji i Gjykatës Kushtetuese, me vendimin e saj nr.62, datë 29.4.2020, ndër të tjera ka mbajtur qendrimin se:

Zgjedhshmëria e funksionarëve të organeve kushtetuese është çështje kushtetuese, që vetë Kushtetuta e ka orientuar në procedura rigorozisht të përcaktuara, jo vetëm në drejtim të organit që i shqyrton në instancë të parë çështjet e zgjedhshmërisë, por edhe në drejtim të subjekteve që vënë në lëvizje Gjykatën Kushtetuese, si dhe në drejtim të vendimmarrjes eventuale të saj (shih nenet 6/1, 71, 127, 139, 147/b, 147/dh, 148/c, 149/b dhe 179/a të Kushtetutës). Në këtë kontekst, Gjykata Kushtetuese kontrollon zgjedhshmërinë e funksionarëve kushtetues sipas nenit 131, pika 1, shkronja “e”, të Kushtetutës, por ky kontroll kryhet sipas procedurave të përcaktuara nga Kushtetuta dhe ligji nr. 8577, datë 10.02.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar, duke u vënë në lëvizje nga subjektet e parashikuara për paraqitjen e kërkesës pranë Gjykatës Kushtetuese për këtë lloj procedure.

Për sa më sipër, Kolegji vlerëson se kërkuesi, si individ, nuk mund të paraqesë drejtpërdrejt në Gjykatën Kushtetuese çështje që sipas nenit 131, pika 1, shkronja “e”, të Kushtetutës lidhen me zgjedhshmërinë dhe papajtueshmëritë në ushtrimin e funksioneve të Presidentit të Republikës, të deputetëve, të funksionarëve të organeve të parashikuara në Kushtetutë, si dhe me verifikimin e zgjedhjes së tyre. Individi kërkues nuk është subjekt i pakushtëzuar dhe nuk mund t’i drejtohet Gjykatës Kushtetuese për kontrollin e zgjedhshmërisë së funksionarëve të organeve kushtetuese, kompetencë që Kushtetuta dhe ligji nr. 8577/2000, i ndryshuar, ua ka njohur subjekteve përkatëse iniciuese.

Nga sa më sipër, edhe për këtë lloj gjykimi, Gjykata Kushtetuese, mund të vihet në lëvizje me kërkesë të subjekteve të pakushtëzuara, si edhe duke qenë në këtë rast përballë një subjekti të kushtëzuar, qartazi Shoqatës së Bashkive i mungon interesi i drejtëpërdrejtë dhe vetjak në inicimin e këtij procesi kushtetues.

Po kështu rezulton edhe një tjetër fakt mjaft interesant. Kështu përzgjedhja e e kryetarëve të të bashkive si edhe e anëtarëve të këshillave bashkiake, është kompetencë, sipas Kodit Zgjedhor, e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve dhe vërtetimi i mandatit të tyre bëhet, mbi bazë kërkesa nga gjykatat e rretheve gjyqësore që mbulojnë territorin e bashkisë përkatëse (neni 60 i Ligjit nr.135/2015).

Përsa i përket mbarimit të mandatit të këtyre organeve, mbarimi normal është kalimi i afatit 4 vjecar parashikuar nga neni 109 i Kushtetutës, ndërsa mbarimi para kohe mund të bëhet vetëm nga Këshilli i Ministrave sipas parashikimit të nenit 115 i Kushtetutës.

Sic rezulton nga sa më sipër, vetë Bashkitë nuk kanë asnjë kopetencë të tyren për të vendosur për përzgjedhjen, fillimin apo mbarimin e mandatit të kryetarit të bashkisë apo anëtarëve të këshillit bashkiak. Mbi këtë bazë është e qartë që asnjë kompetencë e tyre nuk rezulton që të jetë cënuar në këtë rast.

Jemi të mendimit që argumentimi i mësipërm, mbështetet dhe në një rast të ngjashëm të Gjykatës Kushtetuese, e cila në vendimin e saj nr.36, datë 1.6.2015, ndër të tjera mbajti qendrimin se: Bazuar në sa më sipër, Gjykata vlerëson se kërkuesi nuk ka arritur të argumentojë se në cilat kompetenca të tij është cenuar apo është penguar të ushtrojë funksionin e tij si pasojë e miratimit të vendimeve objekt shqyrtimi. Kërkuesi ka pretenduar se vendimi nr.70/2014 “Për ngritjen e komisionit hetimor për shqyrtimin e kërkesës për shkarkimin e anëtarëve të Këshillit të Lartë të Drejtësisë të zgjedhur nga Kuvendi”, si dhe vendimet e datës 23.10.2014, që lidhen me miratimin e këtij raporti dhe me shkarkimet e dy anëtarëve të KLD-së, kanë cenuar kompetencat e KLD-së dhe gjykatave, por nuk ka arritur të provojë se në ç`mënyrë dhe në çfarë cilësie vetë kërkuesi i ushtron të tilla kompetenca. Vetë kërkuesi nuk rezulton që të jetë kompetent për çështje që lidhen me shkarkimin dhe emërimin e anëtarëve të KLD-së. Në bazë të nenit 147 të Kushtetutës, KLD-ja është kompetente për transferimin dhe përgjegjësinë disiplinore të gjyqtarëve, ku përfshihet edhe shkarkimi i tyre. Pra, vetëm në lidhje me këto çështje KLD-ja konsiderohet se deklaron përfundimisht vullnetin e pushtetit gjyqësor.

Jemi të mendimit që arsyetimi i mësipërm i Gjykatës Kushtetuese vlen edhe në këtë çështje pasi kërkuesja nuk ka arritur të provojë dhe të argumentojë se në çfarë cilësie dhe në çfarë mënyrë bashkitë ushtrojnë kompetenca në lidhje me zgjedhjen, emërimin fillimin dhe/apo mbarimin e mandatit të kryetarëve të bashkive dhe anëtarëve të këshilliave bashkiakë.

Gjithashtu së fundmi rezulton se Mbledhja e Gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese me vendimin nr. 63 datë 07.04.2021, ka mbajtur qendrimin se:

Duke iu kthyer çështjes konkrete, Mbledhja e Gjyqtarëve vëren se kërkuesja është regjistruar si subjekt zgjedhor për zgjedhjet e qeverisjes vendore të vitit 2019 dhe ka marrë pjesë në to, çka përputhet plotësisht me misionin, qëllimin dhe interesin kryesor të një partie politike. Megjithatë, ajo kërkon shfuqizimin e zgjedhjeve vendore të zhvilluara mё 30 qershor 2019, të lejuara nga KQZ-ja, të cilat ajo deklaron se nuk i njeh. Sipas saj, duke shfuqizuar dekretin e dytë të Presidentit, që ka ndryshuar datën e zgjedhjeve, KQZ-ja ka uzurpuar kompetencat ligjore të këtij të fundit dhe ka cenuar të drejtën e barazisë zgjedhore, pasi zgjedhjet vendore janё zhvilluar pa konkurrim. Ajo pretendon se dekreti i Presidentit, që ka ndryshuar datën e zgjedhjeve, duhet tё zbatohej detyrimisht nga KQZ-ja.

Referuar pretendimeve tё parashtruara nga kёrkuesja, Mbledhja e Gjyqtarëve konstaton se ato, në thelb, lidhen me kundërshtimin e qëndrimit qё KQZ-ja ka mbajtur në lidhje me dekretin e dytё tё Presidentit që shfuqizoi dekretin e mёparshёm tё tij, i cili caktonte datën 30 qershor për zhvillimin e zgjedhjeve vendore dhe caktoi si datë të re të zgjedhjeve datёn 13 tetor 2019.

Siç është përmendur edhe më sipër, kërkuesja, sipas nenit 134, pika 2, të Kushtetutës dhe nenit 49, pika 3, shkronja “d”, të ligjit nr. 8577/2000, ka legjitimitet të kushtëzuar dhe, si e tillë, ajo detyrohet të provojë interesin e saj për vënien në lëvizje të kontrollit kushtetues, duke parashtruar saktësisht argumentet për cenimin e drejtpërdrejtë dhe real që akti i kundërshtuar u shkakton interesave të saj, që, sipas rastit, përfshijnë të drejtat ose funksionet kushtetuese.

Mbledhja e Gjyqtarёve vёren se kërkuesja ёshtё regjistruar si subjekt zgjedhor për zgjedhjet vendore të zhvilluara më 30 qershor 2019, ka marrё pjesё nё zgjedhje dhe nuk e ka kundёrshtuar rezultatin e tyre. Mbledhja e Gjyqtarëve vlerëson se kërkuesja nuk legjitimohet ratione personae, pasi nuk provon interesin e saj të drejtpërdrejtë në kuptim të normave dhe standardeve kushtetuese. Në nxjerrjen e këtij përfundimi, Mbledhja e Gjyqtarëve mban në konsideratë se kërkuesja nuk ka parashtruar asnjë argument për të provuar interesin e saj të drejtpërdrejtë dhe pasojat negative të ardhura ose të pritshme që i vijnë asaj nga akti i kundërshtuar.

Nga pasazhet e mësipërme del qartësisht situata e analizuar, sipas së cilës kërkuesja nuk ka marrë pjesë në zgjedhje, nuk merr dot pjesë në zgjedhje dhe nuk ka kundërshtuar në sistemin e drejtësisë zgjedhore pikërisht këto zgjedhje.

Së fundmi dëshirojmë të citojmë dhe argumentin se shoqata formon, sipas kërkueses një organ kushtetues. Këtë argument ajo e bazon në nenin 109, pika 4 e Kushtetutës, sipas së cilës:

Organet e njësive të qeverisjes vendore kanë të drejtë të formojnë bashkime dhe institucione të përbashkëta me njëri-tjetrin për përfaqësimin e interesave të tyre, të bashkëpunojnë me njësitë vendore të vendeve të tjera, si dhe të përfaqësohen në organizatat ndërkombëtare të pushteteve vendore.

Këto lloj organizimesh nuk kanë të bëjnë me rritjen e mundësisë për të vënë në levizje Gjykatën Kushtetuese. Kështu Kushtetuta për subjekte të ndryshme nga ato të parashikuara në nenin 134 i Kushtetutës, e ka parashikuar vetë një mundësi të tillë në norma të tjera në mënyrë të shprehur si për Kuvendin (nenet 70, 90, 91 të Kushtetutës) ashtu edhe për Këshillin e Ministrave (neni 180 i Kushtetutës).

Neni 109, pika 4 e Kushtetutës qartazi nuk e parashikon këtë mundësi, vënien në lëvizje të Gjykatës Kushtetuese. Për rrjedhojë nuk mudnet që të pretendohet një status i vencatë si subjekt bazuar në këtë normë.

Përsa më sipër, kërkuesja nuk legjitimohet në këtë proces kushtetues.

Në lidhje me mungesën e juridiksionit të Gjykatës Kushtetuese

Gjykimi kushtetues nuk është një gjykim me natyrë të përgjithshme, pasi çështjet të cilat mund të shqyrtohen prej saj janë të përcaktuara në mënyrë të shprehur nga vetë dispozitat kushtetuese të cilat rregullojnë edhe juridiksionin e kësaj Gjykate. Në këtë mënyrë, referuar këtyre dispozitave, rezulton se objekt i gjykimit kushtetues mund të jenë norma me karakter kushtetues, akte me karakter legjislativ, akte me karakter normativ apo invidual, sjellje, veprime ose mos veprime të organeve me karakter kushtetues, si dhe akte të organeve gjyqësore, të arbitrazhit apo administrative. Kufijtë e shqyrtimit të tyre janë të ndryshueshme në varësi të llojit të gjykimit kushtetues që vihet në lëvizje nëpërmjet kërkesës së paraqitur nga subjektet e ndryshme të përcaktuar nga vetë ligji themelor i vendit.

Që në fillim duhet theksuar se nga ana e kërkesuesës nuk është kundërshtuar asnjë akt i asnjë institucioni që ka të bëjë me zgjedhjet vendore. Referuar parashikimeve kushtetuese dhe ligjore një lloj gjykimi i tillë ku kundërshtohet një fenomen, ndodhi apo ngjarje e caktuar nuk parashikohet si pjesë e juridiksionit të Gjykatës Kushtetuese.

Pra, duke mos kundërshtuar një akt konkret, dukshëm Gjykata Kushtetuese nuk ka juridiksion në këtë çështje pasi nuk ka çfarë të shqyrtojë.

Më konkretisht nga kërkuesja nuk rezulton që të jetë kundërshtuar:

Vendimi nr.8, datë 25.4.2019 i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë.

Vendimi nr.230, datë 27.4.2019 i Komisionit Qendror të Zjedhjeve.

Vendimi 12, datë 24.6.2019 i Kolegjit Zgjedhor të Gjykatës së Apelit,

Vendimi i datës 27.7.2019 i Komisionit Qendror të Zgjedhjeve.

Moskundërshtimi i këtyre akteve tregon që pavarësisht vendimmarrjes së Gjykatës Kushtetuse, aktet e sipërcituarta mbeten në fuqi dhe vendimi i GJK kthehet në një akt këshillimor.

Por edhe nëse e shikojmë në tërësi çështjen e juridiksionit kushtetues, rezulton se ai ndodhet i parashikuar në mënyrë të shpërndarë në disa norma kushtetuese. Më konkretisht juridiksioni i Gjykatës Kushtetuese trajtohet nga ligji themelor i vendit në këto dispozita, ku ato të parashikuara nga nenet 70/4, 90/3, 91/2, 115/2, 124/1, 127/2, 128, 131, pika 1, gërmat “a”, “b”, “c”, “ç”, “dh”, “ë”, “f”, si edhe pika 2, 140/4, 145/2, 147/c, 147/d/6, 147/e, 148/d/3, 149/c, 152/, 180/2, qartazi nuk kanë të bëjnë me zgjedhjet vendore. Mbetet për t’u vlerësuar juridiksioni i Gjykatës Kushtetuese i parashikuar nga neni 131, pika 1, gërma “d” e Kushtetutës, si edhe neni 131, pika 1, gërma “e” e Kushtetutës.

Në lidhje me mungesën e juridiksionit për vlerësimin e kushtetutshmërisë së partisë Bindja Demokratike.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, në nenin 131, pika 1, gërma “d” të saj parashikon se:

Gjykata Kushtetutese vendos për:

d) kushtetutshmërinë e partive dhe të organizatave të tjera politike, si dhe të veprimtarisë së tyre, sipas nenit 9 të kësaj Kushtetute;

Norma e mësipërme, është referuese përsa i përket rasteve se kur një parti politike mund të konsiderohet si antikushtetuese. Më konkretisht kjo normë kushtetuese parashikon se kushtetushmëria e një partie politike vlerësohet në bazë të rasteve të parashikuara nga neni 9 i Kushtetutës, normë e cila ka këtë përmbajtje:

Partitë politike krijohen lirisht. Organizimi i tyre duhet të përputhet me parimet demokratike.

Partitë politike dhe organizatat e tjera, programet dhe veprimtaria e të cilave mbështeten në metoda totalitariste, që nxitin e përkrahin urrejtjen racore, fetare, krahinore ose etnike, që përdorin dhunën për marrjen e pushtetit ose për të ndikuar në politikën shtetërore, si edhe ato me karakter të fshehtë janë të ndaluara sipas ligjit.

Burimet financiare të partive, si dhe shpenzimet e tyre bëhen kurdoherë publike.

Nëse i referohemi të drejtës së krahasuar rezulton se aktualisht në Evropë, shkaqet mbi bazën e të cilave mund të deklarohet një parti si antikushtetuese janë:

Kërcënimi për ekzistencën apo sovranitetin e shtetit

Kërcënimi për rendin demokratik

Kërcënimi për integritetin territorial të shtetit

Nxitjen e urretjes shoqërore, etnike apo fetare

Nxitje e diskriminimit etnik

Kërcënimi për përdorimin e dhunës

Përdorimi i ideologjisë naziste apo fashiste

Krijimi i Organizatave kriminale

Krijimi i Organizatave ushtarake dhe paraushtarake

Përdorimi i metodave sekrete apo të armiqësore.[4]

Qartazi asnjë nga pretendimet e ngritura nga kërkuesja nuk kanë të bëjnë më nodnjë nga raste e parashikuara nga neni 9 i Kushtetutës apo nga raste e tjera e parashikuara në Evropë. Duke iu rikthyer rasteve të parashikuara nga neni 9 i Kushtetutës rezulton se ato mund të zbërthehen si vijon:

a) Rasti i parë, ka të bëjë me programin e partisë apo organizatës politike e cila ka si qëllim kryesor, vendosjen e një sistemi qeverisës totalitar dhe pikërisht ky qëllim shprehet qartazi në programin e saj politik. Në këtë rast filtri i parë është Gjykata e Shkallës së Parë Tiranë e cila në bazë të neneve 7, gërma “dh” dhe 9 të ligjit nr.8580, datë 17.2.2000 “Për Partitë Politike” i ndryshuar, ka detyrimin për të refuzuar regjistrimin e një partie/organziate të tillë. Gjithsesi, në rast të një gabimi apo neglizhence subjektet kushtetuese vetëm për këtë shkak mund të kërkojnë deklarimin antikushtetues të këtij grupimi.

b) Në rastin e dytë, kur veprimtaria mbështetet në metoda totalitariste kemi të bëjmë me situatën kur pavarësisht nëse nuk ka parashikime të tilla në programin politik të partisë, organet e saj veprojnë mbi baza totalitariste. Ky rast ka të bëjë me organizimin e brendshëm të partisë/organizatës, ku mënyra e organizimit të tyre mbështetet në metoda totalitariste duke cënuar demokracinë e brendshme partiake. Ky moment është i sqaruar më tej nga ligji për partitë politike, i cili në nenin 7, gërma “a” të tij përcakton se” Ndalohet regjistrimi i një partie në rastet kur: a) organizimi i saj i brendshëm është në kundërshtim me parimet demokratike dhe veçanërisht me parimet vijuese: ndërtimi nga poshtë lart i partisë, zgjedhjet e brendshme demokratike për forumet e partisë, e drejta e shprehjes së mendimit nga çdo anëtar, liria e hyrjes dhe e daljes së tyre nga partia, e drejta e çdo anëtari për të zgjedhur e për t’u zgjedhur; . Pavarësisht se në këtë rast dispozita të referon tek ndalimi për regjistrim, është e kuptueshme që ky parashikim zbatohet mutatis mutandis edhe nëse kjo lloj veprimtarie totalitariste shfaqet mbas krijimit të partisë/organizatës politike.

c) Në lidhje me rastin kur nxit apo përkrah urrejtjen racore, kemi të bëjmë me ato raste ku një forcë politike, pavarësisht nëse e ka parashikuar apo jo në programin e saj, me veprime konkludente synon të nxisë urrejtjen ndaj një race tjetër. Në këtë konktest me termin “racë”, do të kuptojmë secilin nga grupet e mëdha të shoqërisë njerëzore, që gjatë zhvillimit historik në periudhat e lashta dhe në kushte të caktuara ka fituar disa tipare të jashtme të trashëgueshme si ngjyra e lëkurës dhe e flokëve, trajta e kokës, madhësia e trupit etj., të cilat nuk kanë asnjë lidhje me veçoritë kombëtare dhe me gjendjen shoqërore.[5] Pra, duhen kuptuar persona të cilët janë pjesë e një race të caktuar të njohur, si për shembull racë mongoloide, aziatike, afrikanë, mulate etj. Termi racë nuk duhet ngatërruar me atë me pakicat kombëtare. Ata janë individë të cilët i përkasin racave të ndryshme dhe që janë vendosur në vendin tonë. Nxitja mund të jetë me veprime konkludente, duke protestuar ndaj tyre, sulmin ndaj banesave apo aktiveteve tregtare që ato ushtrojnë si edhe sulme fizike. Por nxitja dhe përkrahja mund të jetë edhe në formën e deklarataveve dhe qëndrimeve politike, ku në këtë rast nxitja dhe urrejtja duhet të dalin qartë nga përmbajtja e tyre.

ç) Përsa i përket urrejtjes fetare, në këtë rast kemi të bëjmë kur një forcë politike me veprime konkludente (protesta apo sulme ndaj banesave, aktiviteve tregtare apo fizike) si edhe me deklarata dhe qëndrime politike shprehet kundër një bashkësie fetare dhe për këtë arsye nxit/përkrah urrejtjen ndaj një apo më shumë feve të ndryshme në Shqipëri dhe komunitetit të individëvë që ushtrojnë këto lloje besimesh. Në këtë rast, jodomosdoshmërisht nxitja dhe urrejtja duhet të drejtohen ndaj një komuniteti të njohur nga Republika e Shqipërisë, nëpërmjet marrëvëshjeve që ka lidhur me të në bazë të nenit 10 të Kushtetutës, por kemi shkelje kushtetuese edhe në rast se kjo nxitje/urrejtje drejtohet edhe ndaj  një komuniteti të vogël fetar (të ashtuquajturit sekte fetare). Këto të fundit në këtë rast mund të venë në lëvizje Gjykatën Kushtetuese si organizata të tjera në kuptim të nenit 134, pika 1, gërma “f” të Kushtetutës.

d) Do të kemi nxitje apo përkrahje të urrejtjes krahinore në rastin kur një parti apo organizatë politike vepron kundër popullsisë shqiptarë të një krahinë tjetër të vendit tonë. Edhe në këtë rast ky veprim mund të jetë me veprime konkludente ose edhe me deklarata apo qëllime politike.

dh) Përsa i përket nxitjes/përkrahjes së urrejtjes etnike, duhet të kemi parasysh se kjo nxitje apo urrejtje drejtohet kundrejt pakicave kombëtare që sipas nenit 20 të Kushtetutës gëzojnë mbrojtje të posaçme si edhe një sërë të drejtash të tjera. Gjykata Kushtetuese me termin pakicë kombëtarë e ka konsideruar si një grup numerikisht më të ulët, në krahasim me pjesën tjetër të popullsisë së një shteti, në një pozitë jo-dominante, pjesëtarët e të cilit – duke qenë edhe shtetas të atij shteti – kanë karakteristika etnike, fetare ose gjuhësore të ndryshme nga ato të pjesës tjetër të popullsisë dhe tregojnë, qoftë dhe në mënyrë të nënkuptuar, një ndjenjë solidariteti të drejtuar drejt ruajtjes së kulturës, traditave, fesë apo gjuhës.[6] Pikërisht çdo lloj sulmi me veprime konkludente dhe/apo me deklarata ose qëndrime politike ndaj një grupimi të tillë, përbën shkelje kushtetuese në kuptim të nenit 9, pika 2 e Kushtetutës.

e) Në rastin kur partia/organizata politike përdor dhunën për marrjen e pushtetit, kemi të bëjmë me situatën kur një grupim i tillë synon marrjen e pushtetit me metoda jodemokratike, pra me dhunë. Në këtë rast nuk është e nevojshme që dhuna të jetë e shfaqur, pra ky grupim të këtë filluar veprimet për marrjen e pushtetit me dhunë, por kemi cënim të Kushtetutës edhe nëse ky grupim ka filluar përgatitjet për një ndërmarrje të tillë, pavarësisht se ende nuk ka kaluar në veprime konkrete.

ë) Ndërsa në lidhje me  përdorimin e dhunës për të ndikuar në pushtet, këtu situata paraqitet pak më ndryshe se në rastin e mësipërm. Në këtë rast, partia/organizata politike nuk ka si qëllim që të marrë pushtetin drejtpërsëdrejti, por ajo nëpërmjet dhunës fizike apo psiqike ndaj të zgjedhurve apo funksionarëve të vendit synon që të ndikojë në vendimmarrjen e përgjithshme shtetërore, vendimmarrje e cila duhet të jetë në përputhje me qëllimet e saj. Edhe në këtë rast, si më sipër, nuk është e domosdoshme që ky grupim të ketë nisur veprimet konkrete të dhunës ndaj të zgjedhurve dhe funksionarëve të shtetit, por do të kemi cënim të Kushtetutës edhe nëse ky grupim ka filluar përgatitjet për një ndërmarrje të tillë, pavarësisht se ende nuk ka kaluar në veprime konkrete.

f) Në lidhje me rastin e fundit që parashikon neni 9, pika 2 e Kushtetutës, pra ndalimi i partive/organizatave me karakter të fshehtë, duhet të kuptojmë si grupimet të cilat nuk janë regjistruar dhe veprojnë në fshehtësi, ashtu edhe ato grupime të cilat megjithëse janë regjistruar, aktivitetin e tyre të vërtetë e ushtrojnë në fshehtësi të plotë. Pavarësisht se ky aktivitet mund edhe të mos ketë qëllime ndaj rendit kushtetues apo të drejtave themelore të njeriut, përsëri fakti që kryhet në fshehtësi përbën shkak për ta deklaruar si antikushtetues, partinë/organizatën përkatëse.

Një tjetër rast që mund të shërbejë për shpërndarjen e një partie politike është edhe parashikimi i pikës 3 të nenit  9, dispozitë e cila përcakton se “Burimet financiare të partive si dhe shpenzimet e tyre bëhen kurdoherë publike”. Qëllimi i bërjes publike të burimeve të të ardhurave dhe mënyrës së shpenzimit të tyre, ka të bëjë me faktin që veprimtaria e partisë politike e cila kërkon që të arrijë një qëllim antikushtetues, kërkon domosdoshmërisht edhe një mbështetje financiare. Kështu Gjykata Kushtetuese ka pranuar se:

Neni 9 pika 3 e Kushtetutës të Republikës së Shqipërisë, detyron partitë politike që burimet financiare, si dhe shpenzimet e tyre t’i bëjnë kurdoherë publike. Prandaj, mosrespektimi i këtij detyrimi kushtetues në kuptim edhe të nenit 131 shkronja “d” të Kushtetutës përbën juridiksion kushtetues dhe njërën nga kompetencat e Gjykatës Kushtetuese për të vendosur për kushtetueshmërinë e veprimtarisë së partive politike.[7]

Referuar rasteve të mësipërme, mbi të cilat vlerësohet kushtetutshmëria e krijimit dhe e veprimit të një partie politike si edhe pretendimeve të ngritura rezulton se ato janë më natyrë ligjore dhe jo me natyrë kushtetuese. Kështu nga ana e kërkueses janë ngritur pretendime në lidhje më kohë e regjistrimit të partisë “Bindja Demokratike”, si parti, apo edhe regjistrimi i saj si subjekt zgjedhor. Këto pretendime nuk janë me natyrë kushtetuese por kanë të bëjnë me natyrën e zbatimit të ligjit për partitë politike, Kodit të Procedurës Civile dhe Kodit Zgjedhor.

Në këtë këndvështrim Gjykata Kushtetuese nuk është shkalle apelimi/ankimi për vendimet e Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë (e cila ka pranuar kërkesën për rregjistrimin e partisë “Bindja Demokratike” me vendimin nr.8, datë 25.4.2019), kur shqyrton kërkesat për regjistrimin e partive politike. Për sa i përket vendimeve të KQZ që regjistron subjektet zgjedhore, vetë Kodi Zgjedhor parashikon ankimimin në Kolegjin Zgjedhor të Gjykatës së Apelit Tiranë, ankim i cili është ushtruar nga një tjetër subjekt zgjedhor dhe për të cilin Kolegji Zgjedhor është shprehur me vendimin nr.1, datë 9.5.2019. Edhe në këtë pikë duhet të theksojmë se Gjykata Kushtetuese nuk është shkallë ankimore/apelimi për vendimet e Kolegjit Zgjedhor.

Mbi këtë bazë duke qenë se nga ana e kërkueses nuk ngrihet asnjë pretendim në lidhje me rastet kur një parti politike realizon aktivitet antikushtetues, sic parashikohet nga neni 9 i Kushtetutës, atëherë qartazi Gjykata Kushtetuese nuk ka juridiksion edhe në këtë rast.

Në lidhje me mungesën e juridiksionit të Gjykatës Kushtetuese sipas parashikimit të nenit 131, pika 1, gërma “e” e Kushtetutës.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë në nenin 131, pika 1, gërma “e”, parashikon se:

Gjykata Kushtetuese vendos për:

…

e) çështjet që lidhen me zgjedhshmërinë dhe papajtueshmëritë në ushtrimin e funksioneve të Presidentit të Republikës, të deputetëve, të funksionarëve të organeve të parashikuara në Kushtetutë, si dhe me verifikimin e zgjedhjes së tyre;

Ky parashikim kushtetues përfshin disa situata ku ato që kanë të bëjnë me Presidentin dhe deputetet qartazi nuk kanë të bëjnë me zgjedhjet vendore. Mbetet në këtë rast të cmohet nëse togfjalëshi Gjykata Kushtetuese vendor për: … e) çështjet që lidhen me zgjedhshmërinë dhe papajtueshmëritë në ushtrimin e funksioneve… të funksionarëve të organeve të parashikuara në Kushtetutë, si dhe me verifikimin e zgjedhjes së tyre; përfshin apo jo edhe kryetarët e bashkive dhe anëtarët e këshillave bashkiakë.

Sic Gjykata Kushtetuese e ka interpretuar në mënyrë të konsoliduar rezulton se normat kushtetuese nuk mundet që të interpretohet të shkëputura nga njëra tjetra, por përkundrazi në harmoni më njëra tjetrën. Në rastin konkret rezulton se gërma “e” e nenit 131 të Kushtetutës është amenduar me nenin 3 të ligjit nr.137/2015. Ky ligj kushtetues u miratua në kuadër të reformës së dekriminalizimit, sic duket qartë dhe nga nenet 1, 2 dhe 4 të cilat shtuan nenet 6/1 dhe 179/1 si edhe ndryshuan pikën 3 të nenit 45 të Kushtetutës. Pra, kjo kompetencë i është dhënë Gjykatës Kushtetuese që të vërifikojë rastet kur funksionarët e lartë ndodhen në kushtet e ndalimit të parashikuara nga legjislacioni i dekriminalizimit dhe nuk ka të bëjë me caktimin dhe mbajtjen e zgjedhjeve vendore.

Gjithashtu edhe analizimi i termave “zgjedhshmëri”, “papajtueshmëri” si edhe “verifikim i zgjedhjes”, tregon se nuk jemi përpara rasteve të mënyrës së caktimit dhe/apo mbajtjes së zgjedhjeve vendore.

Me termin “zgjedhshmërinë” e këtyre funksionarëve duhet të kuptojmë plotësimin e kushteve kushtetuese dhe ligjore që një person duhet të gëzojë në mënyrë që të zgjidhet në një funksion. Dukshëm kjo situatë nuk ka të bëjë me caktimin dhe mbajtjen e zgjedhjeve vendore.

Me termin “papajtueshmëri” kuptojmë situatën kur një funksionar i zgjedhur, mbasi ka marrë mandatin e tij, kryen veprime që nuk përputhem me misionin e këtij mandati. Ndodhur në këtë situatë dhe ky rast dukshëm nuk ka të bëjë me caktimin dhe mbajtjen e zgjedhjeve vendore.

Përsa i ërket termit “verifikim i zgjedhjes së tyre”, jemi përpara situatës kur është mbajtur një proces zgjedhor qoftë nga populli qoftë nga organet e tjera si pas ligjit dhe kundërshtohet pikërisht mënyra e nxjerrjes së rezultatit, por jo mënyra e caktimit dhe të mbajtjes së këtij procesi zgjedhor. Pra edhe kjo situatë dukshëm nuk ka të bëjë me zgjedhjet vendore.

Referuar të gjitha parashikimeve kushtetutese të mësipërme, qartazi rezulton se Gjykata Kushtetuese nuk ka juridiksion për të shqyrtuar asnjë lloj pretendimi në lidhje me mënyrën e mbajtjes dhë/apo të zhvillimit të zgjedhjeve vendore. Ky qendrim mbështetet edhe në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese, ku Mbledhja e Gjyqtarëve me vendimin e saj nr.53, datë 7.5.2013, ka vlerësuar se:

Mbledhja e Gjyqtarëve, vlerëson së pretendimet e kërkuesve Partia Socialiste dhe Rrok Rroku nuk hyjnë në juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese.

17).      Kërkuesit, Partia Socialiste dhe Rrok Rroku, pretendojnë cenim të së drejtës për një proces të rregullt ligjor, gjatë shqyrtimit të ankimit në KQZ dhe kërkesëpadisë në Kolegjin Zgjedhor të Gjykatës së Apelit, Tiranë. Pretendimet janë paraqitur në funksion të kundërshtimit të procesit të zgjedhjeve, për parregullsi si gjatë procesit të votimit ashtu dhe gjatë procesit të numërimit.

18)       Mbledhja e Gjyqtarëve vlerëson se vendimmarrja e KQZ-së dhe Kolegjit Zgjedhor të Gjykatës së Apelit Tiranë, si dhe procedurat e ndjekura lidhur me të, nuk janë pjesë e juridiksionit kushtetues.

19).      Ajo vëren se subjektet zgjedhore kanë të drejtë të bëjnë ankim në KQZ, kundër vendimit të KZAZ-së[8], dhe në Kolegjin Zgjedhor të Gjykatës së Apelit, Tiranë kundër vendimeve të KQZ-së[9], kur ato cenojnë interesat e ligjshme të tyre, si dhe në rastet e mosmarrjes së vendimit, brenda afatit ligjor, prej KQZ-së[10].

20).      Në çështjet zgjedhore është e rëndësishme që procedura e apelimit, veçanërisht kompetencat dhe përgjegjësitë e organeve të ndryshme që përfshihen në të, të rregullohen qartësisht me ligj në mënyrë që të shmangen konfliktet e juridiksionit pozitiv apo negativ. As apeluesit dhe as autoritetet nuk duhet të lejohen të zgjedhin organin e apelimit. Procedura e apelimit duhet të jetë e natyrës gjyqësore, në kuptimin që të garantohet e drejta e apeluesve për procedura në të cilat të dy palët dëgjohen[11].

21).      Duke respektuar parimet lidhur me zgjedhjet, në Kodin Zgjedhor është përcaktuar qartësisht procedura e apelimit. Vendimet e KQZ-së apelohen në Kolegjin Zgjedhor të Gjykatës së Apelit Tiranë, i cili nuk ankimohet. Në nenin 158, pika 5, të Kodit Zgjedhor përcaktohet se vendimi i Kolegjit Zgjedhor është i formës së prerë dhe se ndaj tij nuk bëhet ankim.

22).      Ky vullnet, i miratuar me tri të pestat e anëtarëve të Kuvendit, është në përputhje me rregullimet kushtetuese. Parashikimi ka si qëllim dhe respektimin e një afati sa më optimal lidhur me rezultatin e votimit për zgjedhjet lokale.

23).      Në kuptim të parimit të subsidiaritetit, e drejta e partive politike ose e kandidatit për të ankimuar vendimin për rezultatin e zgjedhjeve lokale në KQZ dhe në Kolegjin Zgjedhor të Gjykatës së Apelit Tiranë, përfshin edhe detyrimin e këtyre organeve për të verifikuar respektimin e të drejtës për një proces të rregullt ligjor.

24).      Legjitimimi i subjekteve për t’iu drejtuar Gjykatës Kushtetuese për cenim të të drejtës për një proces të rregullt ligjor, është i lidhur ngushtë me afatin dyvjeçar, i parashikuar nga ligji nr.8577, datë 10.02.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese”[12]. Shtrirja për zbatim e kësaj të drejte, edhe në rastin e subjekteve zgjedhore për organet e qeverisjes lokale, do të sillte tejzgjatje të kohës për nxjerrjen e rezultatit zgjedhor. Kjo situatë do të ndikonte në mirëfunksionimin e organeve lokale.

25).      Kushtetutëbërësi ka konsideruar se Gjykata Kushtetuese mund të vihet në lëvizje vetëm për çështjet që lidhen me zgjedhshmërinë e Presidentit të Republikës[13], deputetëve[14] si dhe për papajtueshmërinë në ushtrimin e funksionit të tyre, duke mos e shtrirë këtë të drejtë ndaj subjekteve të zgjedhjeve lokale. Gjatë shqyrtimit të këtyre çështjeve, Gjykata Kushtetuese vlerëson dhe respektimin e parimit të së drejtës për një proces të rregullt ligjor. Për të garantuar efiçencën e këtyre organeve është parashikuar afati 6 muaj nga konstatimi i faktit të pazgjedhshmërisë, si kohë optimale për t’iu drejtuar Gjykatës Kushtetuese.

26).      Dhe në aspektin historik, ndonëse në Kodin Zgjedhor të vitit 2000 parashikohej e drejta e Gjykatës Kushtetuese[15] për të shqyrtuar kërkesat e subjekteve zgjedhore lidhur me kundërshtimin e rezultatit të zgjedhjeve, me ndryshimet e Kodit Zgjedhor të vitit 2003[16], u vlerësua i arsyeshëm përjashtimi i këtij institucioni nga shqyrtimi i çështjeve zgjedhore (ratione materiae), si një kompetencë që shkonte tej parashikimeve kushtetuese. Përjashtim, i cili u reflektua dhe në Kodin Zgjedhor të vitit 2008, si dhe në ndryshimet e mëpasshme të tij[17].

27)       Si konkluzion, Mbledhja e Gjyqtarëve, bazuar në argumentet e dhëna më sipër, vlerëson njëzëri se pretendimet e kërkuesve Partia Socialiste dhe Rrok Rroku, lidhur me cenimin e të drejtës për një proces të rregullt ligjor gjatë proceseve të zhvilluara në KQZ dhe në Kolegjin Zgjedhor të Gjykatës së Apelit Tiranë, nuk hyjnë në juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese.

Konkluzionet e Mbledhjes së Gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese janë jashtëzakonisht të qarta. Në këtë rast, Gjykata Kushtetuese nuk ka juridiksion të shqyrtojë asnjë lloj pretendimi në lidhje me zgjedhjet vendore dhe se sistemi i ngritur për këtë qëllim me sistemi ankim administrativ pranë KQZ-së si edhe Kolegjit Zgjedhor të Gjykatës së Apelit Tiranë është mëse i mjaftueshëm në këtë rast. Madje ky lloj sistemi është verifikuar nga Gjykata Kushtetuese, ku, Kolegji i kësaj gjykate me Vendimin e saj nr.87, datë 22.7.2011, ndër të tjera është shprehur se:

Kolegji çmon se, koalicioni ku kërkuesi ka bërë pjesë, e ka ushtruar të drejtën e ankimit ndaj vendimeve të KQZ në Kolegjin Zgjedhor. Pra, pavarësisht rezultatit të ankimit, ai ka arritur të ushtrojë të drejtën e tij të garantuar nga Kushtetuta dhe ankimi është shqyrtuar nga një gjykatë e caktuar me ligj. Thjesht mosekzistenca e më shumë shkallëve gjyqësore të ankimit nuk do të thotë se kërkuesit i cenohet e drejta e ankimit dhe se atij i ka ardhur ndonjë pasojë negative. Për këtë qendrim, si Gjykata Kushtetuese ashtu edhe GJEDNJ kanë praktikë të pasur lidhur me parashikimin e shkallëve të ankimit, sipas të cilës shteti nuk ka detyrim të parashikojë më shumë se një shkallë ankimi. E rëndësishme është që mjeti i ankimit të jetë gjyqësor dhe të jetë efektiv. Legjislacioni shqiptar njeh mjaft raste kur ndaj vendimit të një organi administrativ ose kuazigjyqësor ose gjyqësor parashikon vetëm një shkallë ankimi si dhe raste kur nuk mund të ketë ankim.

Gjithashtu, Kolegji vlerëson se kërkuesi nuk arrin të sjellë argumente për pasojat negative që i kanë ardhur dhe interesin e tij lidhur me pretendimin për mënyrën e caktimit të gjyqtarëve të Kolegjit Zgjedhor. Parimi i paanshmërisë së gjykatës kërkon që të jepen argumente që provojnë ose të paktën hedhin dritë mbi qendrimin e gjyqtarëve gjatë gjykimit dhe efektin në vendimmarrje. Mënyra e caktimit të gjyqtarëve është bërë sipas KZ por duke përzgjedhur nga numri i përgjithshëm i gjyqtarëve të apelit në rang vendi, të cilët si të tillë janë emëruar nga Presidenti i Republikës sipas ligjit për organizimin e pushtetit gjyqësor. Pra, pavarësisht se ata janë pjesë e një gjykate ad hoc kur vendosin për çështje zgjedhore, ata janë gjyqtarë me kohë të plotë në kuptim të Kushtetutës. Procedura e caktimit të tyre si pjesë e gjykatës ad hoc nuk hyn në fushën e interesit të ngushtë të kërkuesit por të dhënies drejtësi që garantohet nga Kushtetuta dhe organet e parashikuara shprehimisht për këtë qëllim dhe nuk mund të kundërshtohet me këtë mjet para kësaj Gjykate.

Sa i takon pretendimit të kërkuesit se parashikimi i ankimit të vendimit të KZAZ në KQZ është antikushtetues, sepse në rastet kur KZAZ nuk arrin të kryejë detyrën për nxjerrjen e rezultatit të zonës zgjedhore, ky rol merret përsipër nga vetë KQZ dhe ankimi ndaj këtij rezultati shqyrtohet po nga KQZ, kërkuesi nuk jep argumente juridike që provojnë antikushtetutshmërinë e dispozitës dhe gjithashtu nuk provon se cila ka qenë pasoja negative e ardhur për të.

Duke qenë se sistemi i drejtësisë kushtetuese ka filluar të funksionojë që nga viti 1992, shihet e nevojshme edhe zbatimi i parimit të interpretimit historik si një teknikë që përdoret nga Gjykata Kushtetuese. Në këtë rast Gjykata Kushtetuese, shfrytëzon materiale historike si Kushtetuta të mëparshme, praktika kushtetuese etj. Për ta konkretizuar me shembuj rezulton se Gjykata Kushtetuese e ka përdorur këtë interpretim për të përcaktuar natyrën e ligjit për administratën gjyqësore, nëse ishte ligj që mund të votohej me shumicë të thjeshtë apo të cilësuar,[18] për të përcaktuar nëse Gjykata Kushtetuese kishte juridiksion për të kontrolluar ligjshmërinë e zgjedhjeve,[19] për të përcaktuar kushtetutshmërinë e dy dënimeve kryesore në K.P.,[20] marrëdheniet midis Presidentit të Republikës dhe Kuvendit[21] si edhe midis Kuvendit dhe Prokurorisë,[22] etj. Kjo qasje është zbatuar edhe së fundmi nga Gjykata Kushtetuese, e cila në vendimin e saj nr.1, datë 26.1.2021, iu referuar në kuadër të interpretimit historik, pikërisht paketës së ligjeve kushtetuese të viteve 1991-1998.

Në përiudhën para Kushtetutës aktuale, rezulton se zbatohej Ligji për Dispozitat Kryesore Kushtetuese, sëbashku me ligjet e tjera kushtetuese plotësuese. Më konkretisht një situatë e ngjashmë është shfaqur në vitin 1996, kur Kuvendi Popullor në atë kohë, me ligj, vendosi që ankesat për zgjedhjet vendore të shqyrtoheshin nga ana e Gjykatës Kushtetuese. Për këtë parashikim ligjor, Gjykata Kushtetuese me vendimin e saj nr.34, datë 24.9.1996, u shpreh se:

Kuvendi Popullor i Republikës së Shqipërisë, me nenin 16 të ligjit nr.8151, datë 12.09.1996 “Për ndryshime në ligjin nr.7573, datë 16.06.1992 “Për zgjedhjet e organeve të pushtetit lokal” ka ndryshuar nenin 40 të ligjit nr.7573, datë 16.06.1992, duke zëvendësuar në paragrafët e parë dhe të dytë të tij, fjalët “Gjykata e Kasacionit” me fjalët “Gjykata Kushtetuese”, duke e përcaktuar këtë të fundit si organ që shqyrton ankimet kundër vendimeve të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve për organet e pushtetit lokal.

Gjykata Kushtetuese konstaton se dispozita e nenit 16 të ligjit të sipërpërmendur, i cili është një ligj i zakonshëm, vjen në kundërshtim me pikën 7 të nenit 24 të ligjit kushtetues nr.7561, datë 29.04.1992 “Për disa ndryshime e plotësime në ligjin nr.7491, datë 29.04.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, në të cilën përcaktohet në mënyrë taksative se Gjykata Kushtetuese “Zgjidh çështjet për ligjshmërinë e zgjedhjes së Presidentit të Republikës, të deputetëve si dhe të referendumit popullor, duke shpallur rezultatet përfundimtare”.

Kompetencat e Gjykatës Kushtetuese  nuk mund të ndryshohen, ngushtohen ose zgjerohen, përveçse me ligj kushtetues.

Rrjedhimisht, Gjykata çmon se neni 16 i ligjit nr.8151, datë 12.09.1996 “Për ndryshime në ligjin nr.7573, datë 16.06.1992 “Për zgjedhjet e organeve të pushtetit lokal” duhet të shfuqizohet si antikushtetues.

Nga arsyetimi i mësipërm qartazi del se edhe në kohën e paketës kushtetuese të viteve 1991-1998, Gjykata Kushtetuese nuk ka pasur juridiksion të shqyrtojë çështjet që kanë të bëjnë me zgjedhjet vendore.

Gjithashtu bazuar në interpretimin historik, rezulton se aktet e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, që kanë të bëjnë me zgjedhjet vendore/lokale nuk shqyrtoheshin nga Gjykata Kushtetuese por nga ana gjykatave të zakonshme. Më konkretisht me vendimin nr.35, datë 10.10.1996 Gjykata Kushtetuese shqyrtoi dhe përcaktoi se:

Partia Socialiste e Shqipërisë si subjekt elektoral në zgjedhjet e organeve të pushtetit lokal, ka kërkuar shfuqizimin e paragrafit të dytë të nenit 2 dhe paragrafit të tretë të nenit 10 të Rregullores datë 03.10.1996 të miratuar me vendim të Komisionit Qendror të Përhershëm të Zgjedhjeve “Për pjesëmarrjen në zgjedhjet e organeve të pushtetit lokal të vëzhguesve të huaj e të brendshëm”, në të cilat vihen kushtet që vëzhguesit e huaj të kenë eksperiencë vëzhgimi dhe moshë 22 vjeç e lart, ndërsa vëzhguesit e brendshëm të kenë eksperiencën në të paktën një zgjedhje dhe moshë 25 vjeç e lart.

Vendimin për nxjerrjen e rregullores së sipërpërmendur, Komisioni Qendror i Përhershëm i Zgjedhjeve e ka marrë duke u mbështetur në nenin 30, shkronja “d” të ligjit nr.7573, datë 16.06.1992 “Për zgjedhjet e organeve të pushtetit lokal”, sipas të cilit ky komision “ vendos rregulla për pjesëmarrjen në zgjedhje të vëzhguesve të brendshëm dhe të huaj…”.

Në bazë të nenit 40 të ligjit të mësipërm, kundër vendimeve të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve mund të bëhet ankim në Gjykatën e Kasacionit.

Si rrjedhojë, pala kërkuese ankimin e saj mund ta paraqesë në Gjykatën e Kasacionit.

Pra, edhe në këtë rast, megjithëse ishim përpara akteve normative, Gjykata Kushtetuese orientoi që ankimi kundër akteve të KQZ mund të bëhet vetëm pranë organit gjyqësor të përcaktuar nga ligji i kohës për zgjedhjet lokale.

Nga sa më sipër qartazi rezulton se Gjykata Kushtetuese nuk ka juridiksion edhe në kudaër të këtij parashikimi kushtetues për të shqyrtuar çështjet që kanë të bëjnë me caktimin dhe mbajtjen e zgjedhjeve vendore.

Nga analiza e mësipërme e normave kushtetuese si edhe të jurisprudencës së Gjykatës Kushtetuese, qartazi rezulton se në këtë rast nuk jemi përpara juridiksionit kushtetues dhe për rrjedhojë kjo çështje nuk mund të gjykohet.

Qendrimi i mësipërm mbështetet edhe në praktikën e GJEDNJ e cila në çështjet Xuereb kundër Maltës, aplikimi nr. 52492/99, datë 15.06.2000 i GJEDNJ (Seksioni i Dytë), Malarde kundër Francës, aplikimi nr.46813/99, datë 5.09.2000 i GJEDNJ (Seksioni i Tretë), Alleras llinares kundër Spanjës, aplikimi nr. 52226/99, datë 12.10.2000, GJEDNJ (Seksioni i Katërt) si edhe Mółka kundër Polonisë, aplikimi nr. 56550/00, datë 11.04.2006, GJEDNJ (Seksioni i Katërt), parag B, ka mbajtur qendrimin se:

Në përgjithësi, fushëveprimi i Nenit 3 të Protokollit Nr. 1 nuk mbulon zgjedhjet lokale, qofshin ato komunale (Xuereb v. Malta, 2000; Salleras Llinares v. Spain (dhjetor), 2000) apo rajonale (Malarde v. France, 2000). Gjykata ka gjetur se fuqia për të bërë rregullime dhe akte nenligjore, e cila u jepet autoriteteve lokale në shumë vende, duhet të dallohet nga pushteti legjislativ, i cili referohet në Nenin 3 të Protokollit Nr. 1, edhe pse pushteti legjislativ nuk mund të kufizohet vetëm në parlamentin kombëtar (Mółka k. Polonisë (dhjetor), 2006).

Pra, qartazi zgjedhjet vendore nuk janë cështje që bëjnë pjesë në juridiksion kushtetues dhe nuk gëzojnë dhe mbrojtje nga Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

NË LIDHJE ME THEMELIN E PRETENDIMEVE

Përsa u përket themelit të pretendimeve të paraqitura nga kërkuesja rezulton se ato, në varësi dhe të objektit të kërkesë ndahen, së pari kundrejt zgjedhjeve vendore të vitit 2019, si edhe vlerësimit të kushtetutshmërisë së veprimtarisë së partisë politike “Bindja Demokratike”.

Duke qenë se interesi ynë kryesor lidhet me vlerësimin e kushtetutshmërisë së partisë “Bindja Demokratike”, po vijojmë në lidhje me argumentat për këtë çështje fillimisht dhe më pas po vijojmë në lidhje me argumentat se përse mbajti e zgjadhjeve vendore të vitit 2019 nuk ka cënuar asnjë parim kushtetues.

Në lidhje m kushtetutshmërinë e regjistrimit dhe veprimtarisë të partisë politike “Bindja Demokratike.

Përsa i përket vlerësimit të kushtetutshmërisë së partive politike, Komisioni i Venecias, në “Udhëzuesin për ndalimin dhe shpërndarjen e partive politike dhe masave analoge”, CDL-INF (2000) 1, miratuar në sesionin plenar të 41të, datë 10-11 dhjetor 1999, ndër të tjera ka mbajtur qendrimin se:

Ndalimi ose shpërndarje e detyruar e partive politike mund të justifikohet vetëm në rastin e partive që mbështesin përdorimin e dhunës ose përdorin dhunën si mjet politik për të përmbysur rendin kushtetues demokratik, duke minuar kështu të drejtat dhe liritë e garantuara me kushtetutë. Vetëm fakti që një parti mbron një ndryshim paqësor të Kushtetutës nuk duhet të jetë i mjaftueshëm për ndalimin ose shpërbërjen e saj.

Ndalimi ose shpërbërja e partive politike si një masë veçanërisht e gjerë duhet të përdoret me përmbajtje maksimale. Para se t’i kërkohet organit gjyqësor kompetent të ndalojë ose shpërndajë një parti, qeveritë ose organet e tjera shtetërore duhet të vlerësojnë, duke pasur parasysh situatën e vendit në fjalë, nëse pala paraqet vërtet një rrezik për rendin politik të lirë dhe demokratik ose për të drejtat e individët dhe nëse masa të tjera më pak radikale mund të parandalojnë rrezikun e përmendur.

Masat ligjore të drejtuara për ndalimin ose shpërbërjen e zbatuar ligjërisht të partive politike do të vijnë si pasojë e një konstatimi gjyqësor të antikushtetutshmërisë dhe do të konsiderohen si të një natyre të jashtëzakonshme dhe të qeverisura nga parimi i proporcionalitetit. Çdo masë e tillë duhet të bazohet në prova të mjaftueshme që vetë partia dhe jo vetëm anëtarët individualë ndjekin objektiva politikë duke përdorur ose duke u përgatitur të përdorin mjete antikushtetuese.

Në pjesë e tretë të studimit, Komisioni i Venecias shprehet se:

Siç u përmend në paragrafin e mëparshëm, ndalimi ose shpërbërja e partive politike mund të parashikohet vetëm nëse është e nevojshme në një shoqëri demokratike dhe nëse ka prova konkrete që një parti është e përfshirë në aktivitete që kërcënojnë demokracinë dhe liritë themelore. Kjo mund të përfshijë çdo parti që mbron dhunën në të gjitha format si pjesë e programit të saj politik ose ndonjë parti që synon rrëzimin e rendit ekzistues kushtetues përmes luftës së armatosur, terrorizmit ose organizimit të ndonjë aktiviteti subversiv.

Në pjesën e pestë të studimit, Komisioni i Venecias shprehet se:

Siç është treguar në pjesën III të këtij raporti, organet kompetente duhet të kenë prova të mjaftueshme se partia politike në fjalë po mbron dhunën (përfshirë demonstrime të tilla specifike të saj siç janë racizmi, ksenofobia dhe intoleranca), ose është e përfshirë qartë në terrorizëm ose veprimtari të tjera përmbysëse. Autoritetet shtetërore duhet gjithashtu të vlerësojnë nivelin e kërcënimit të rendit demokratik në vend dhe nëse masa të tjera, të tilla si gjobitje, masa të tjera administrative ose sjellja e anëtarëve individualë të partisë politike të përfshirë në veprimtari të tilla përpara drejtësisë, mund të rregullojnë situatën.

Natyrisht, situata e përgjithshme në vend është një faktor i rëndësishëm në një vlerësim të tillë. Në të njëjtën kohë, standardet e praktikës demokratike evropiane në zhvillim duhet gjithashtu të merren parasysh siç është vërejtur tashmë në paragrafët e mëparshëm. Edhe në rastin e një gjendje të jashtëzakonshme, detyrimet ndërkombëtare të shtetit duhet të respektohen dhe çdo masë me karakter të jashtëzakonshëm duhet të ketë një efekt të përkohshëm të përcaktuar qartë në përputhje me nenin 15 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

Në pjesën e gjashtë të studimit Komisioni i Venecias shprehet se:

Pavarësisht nga autoriteti gjyqësor kompetent në këtë fushë, faza e parë duhet të jetë gjetja e antikushtetutshmërisë në aktivitetet e një partie politike. Gjykata duhet të shqyrtojë provat e paraqitura kundër një partie politike dhe të përcaktojë nëse kjo e fundit ka kryer një shkelje të rëndë kundër rendit kushtetues. Nëse është kështu, autoriteti kompetent gjyqësor duhet të vendosë mbi ndalimin ose shpërbërjen në një procedurë që ofron të gjitha garancitë e procesit të rregullt, hapjes dhe gjykimit të drejtë dhe në lidhje me standardet e vendosura nga Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

Gjithashtu, Komisioni i Venecias, në “Opinionin mbi dispozitat kushtetuese dhe ligjore lidhur me ndalimin e partive politike në Turqi”, CDL-AD (2009) 006, datë 13 mars 2009, opinion 489/2008, miratuar në Sesionin Plenar të 78të, datë 13-14 mars 2009, ndër tjera mbajti qendrimin se:

Nga ana tjetër, ekziston një qasje e qartë e përbashkët evropiane në atë se ekziston një trashëgimi e përbashkët demokratike që partitë politike nuk janë të ndaluara dhe të shpërndara. Edhe në shtetet me rregulla në dukje të gjera për mbylljen e partive ekziston “përmbajtje ekstreme” në mënyrën se si zbatohen këto rregulla. Pragu për zbatimin (ose edhe thirrjen) e këtyre rregullave është jashtëzakonisht i lartë. Shumë pak shembuj për të kundërtën shërbejnë vetëm për të konfirmuar këtë trashëgimi të përbashkët.

Rastet shumë të pakta dhe të shpërndara në të cilat partitë politike janë ndaluar në të vërtetë në Evropë në kohët moderne kanë të gjitha (me përjashtim të Turqisë) partitë margjinale dhe ekstremiste, ndër të tjera në Gjermani në vitet 1950 dhe kohët e fundit në Spanjë. Në Gjermani, Gjykata Kushtetuese (BVerfG) ka vendosur që baza për ndalimin e një partie duhet të shkojë përtej mendimeve të saj anti-demokratike në mënyrë që të kërkojë gjithashtu shfaqjen (me një standard të lartë të provës) të një qëllimi fiks për të luftuar rendin themelor demokratik manifestohet vazhdimisht dhe vendosmërisht në veprimet politike sipas një plani të përcaktuar (shih. BVerfGE 5, 85, 141).

Komisioni i Venecias është i mendimit se parimet e mëposhtme mund të nxirren nga praktika gjyqësore përkatëse e GJEDNJ për nenin 11:

8) Gjatë shqyrtimit të arsyetimit të shpërbërjes së një partie politike në bazë të një nevoje të ngutshme shoqërore, pikat e mëposhtme janë me rëndësi të veçantë: a. nëse ka prova të arsyeshme që rreziku i demokracisë i thirrur si justifikim, me kusht që të jetë provuar se ekziston, është mjaft i afërt; b. nëse aktet dhe fjalimet e liderëve dhe anëtarëve të partisë politike në fjalë janë të vlefshme për partinë në tërësi; dhe c. nëse këto veprime dhe fjalime formuan një tërësi e cila jepte një pamje të qartë të një modeli të shoqërisë të konceptuar dhe të mbështetur nga partia e cila ishte e papajtueshme me konceptin e një shoqërie demokratike;

9) Për më tepër, duhet të shqyrtohet nëse shpërbërja është një masë proporcionale me qëllimet e ndjekura; megjithëse demokracitë kanë të drejtë të mbrohen nga partitë ekstremiste, masa drastike, të tilla si shpërndarja e një partie politike ose ndalimi i drejtuesve të saj nga kryerja e veprimtarive të tyre politike, mund të merren vetëm në rastet më serioze;

Po kështu, Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës, në Rezolutën 1308 (2002) mbi “Kufizimet e partive politike në vendet anëtare të Këshillit të Evropës”, deklaroi në paragrafin 11 që:

Në përfundim dhe në dritën e sa më sipër, Asambleja u bën thirrje qeverive të vendeve anëtare që të veprojnë në përputhje me parimet e mëposhtme:

pluralizmi politik është një nga parimet themelore të çdo regjimi demokratik;

kufizimet ose shpërndarja e partive politike duhet të konsiderohen si masa të jashtëzakonshme që do të zbatohen vetëm në rastet kur partia e interesuar përdor dhunë ose kërcënon paqen civile dhe rendin kushtetues demokratik të vendit;

iii për aq sa është e mundur, duhet të përdoren masa më pak radikale sesa shpërndarja;

iv një palë nuk mund të mbahet përgjegjëse për veprimin e ndërmarrë nga anëtarët e saj nëse një veprim i tillë është në kundërshtim me statutin ose aktivitetet e saj;

një parti politike duhet të ndalohet ose shpërndahet vetëm si një mundësi e fundit, në përputhje me rendin kushtetues të vendit, dhe në përputhje me procedurat që ofrojnë të gjitha garancitë e nevojshme për një gjykim të drejtë;

sistemi ligjor në secilin shtet anëtar duhet të përfshijë dispozita specifike për të siguruar që masat që kufizojnë partitë nuk mund të përdoren në një mënyrë arbitrare nga autoritetet politike.

Standardet e mësipërme ndërkombëtare kërkojnë që vlerësimi i kushtetutshmërisë së partisë politike të jetë një mjet ekstrem, dhe vetëm nëse synohet cënimi i rendit kushtetues dhe realizimi i dhunës, si mjet për arritjen e qëllimeve nga kjo forcë politike.

Në rastin konkret kërkuesja nuk prtendon cënim të rendit kushtetues, përdorimin e dhuëns në realizimine qëllimeve (apo ndalime të tjera kushtetuese, por përmend si argument të parë mos marrjen formë të prerë të vendimit të rregjistrimit të partisë Bindja Demokratike. Justifikimi që përdoret është se në bazë të nenit 443 të Kodit të Procedurës Civile, vendimet marrin formë të prerë mbasi kalon afati ankimor 15 ditor.

Ky argument, përvecse nuk është i ngritur në nivel kushtetues, tregon se në këtë rast qartazi, kërkuesja ngatarron procedurat gjyqësore civile, të cilat rregullohen nga Kodi i Procedurës Civile, me procedurat për regjistrimin e një përtie politike, që rregullohen nga Ligji nr.8580, datë 17.2.2000 “Për partitë politike”, i ndryshuar.

Me konkretisht ky ligji nr.8580/2000 nuk rregullon një procedurë gjyqëosre me palë kundërshtare, por rregullon verifikimin e plotësimit të kritereve që një subjekt të regjistrohet si parti politike. në këtë rast ky ëhstë vetëm një formalitet, sic është pranuar edhe nga Komisioni i Venecias, që në “Udhëzuesin për ndalimin dhe shpërndarjen e partive politike dhe masave analoge”, CDL-INF (2000) 1, miratuar në sesionin plenar të 41të, datë 10-11 dhjetor 1999, ndër të tjera ka mbajtur qendrimin se:

Regjistrimi i partive politike, për shembull, nuk kërkohet në të gjitha sistemet ligjore. Për shembull, nuk ka kërkesa për regjistrim në Gjermani, Greqi ose Zvicër. Në Danimarkë dhe Hollandë, partitë politike nuk janë të detyruara të regjistrohen, por kërkohen disa formalitete në mënyrë që ato të marrin pjesë në zgjedhje. Në Irlandë, regjistrimi thjesht mundëson që një parti të postojë emrin e saj krahas atyre të kandidatëve të saj, ndërsa në Suedi mbron të drejtën ekskluzive të partisë për të përdorur emrin.

Në disa shtete ku partive politike u kërkohet të regjistrohen, kjo është thjesht një formalitet, si në Austri, Spanjë, Uruguaj ose Norvegji, ku kushti i vetëm është të prodhojë 5000 nënshkrime. Në vendet e tjera, megjithatë, autoritetet sigurohen që partia të përmbushë kërkesat materiale të zbatueshme për aktivitetet e partive politike (ky është rasti, për shembull, në Republikën Çeke, Letoni, Poloni dhe Rusi).

Për rrjedhojë dhe procedura që ndiqet nga Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiarën , në këto raste ëhstë një formalitet dhe duke qenë se zbatohen parashikimet e ligjit nr.8580/2000, nuk ka vend për zbatimin e Kodit të Procedurës Civile, për më tepër kur ky Kod në nenin 1 të tij parashikon se:

Kodi i Procedurës Civile i Republikës së Shqipërisë cakton rregulla të detyrueshme, të njëjta e të barabarta, për gjykimin e mosmarrëveshjeve civile e të mosmarrëveshjeve të tjera të parashikuara në këtë Kod e në ligje të veçanta.

Regjistrimi i një partie politike, nuk është një mosmarrëveshje civile apo një mosmarrëveshje me natyrë tjetër. Ajo është një kërkesë ku gjykata verifikon plotësimin e disa formaliteteve. Me verifikimin e tyre dhe pranimin e kërkesës, procesi konsiderohet i mbyllur. Është i pakuptimtë se përse duhet pritur një afat ankimor kur kërkesa është pranuar dhe nuk ka palë të tjera në këtë proces.

Fakti që Kodi i Procedurës Civile nuk zbatohet në këtë rast, del edhe nga fakti se Ligji nr.8580/2000, ndyrhse nga ligje të tjera si psh Ligji nr.8577/2000 apo Ligji nr.49/2012, nuk e parashikojnë thirrjen dhe zbatimin e këtij Kodi si ligj plotësues.

Pra, në këtë rast me pranimin e kërkesës, parti Bindja Demokratike konsiderohet si subjekt i së drejtës dhe i aftë që të regjistrohet për zgjedhjet vendore të vitit 2019, si edhe u pranua nga KQZ.

Në lidhje me kushtetutshmërinë e zgjedhjeve vendore të vitit 2019

Në thelb të çështjes së parë, kërkuesja e bazon të gjithë pretendimin e saj në shfuqizimin fillimisht të datës së zgjedhjeve nga ana e Presidentit të Republikës dhe më pas në caktimin e tij të një date të re zgjedhjes.

Bazuar nga sa më sipër është e nevojshme që të ndalemi në parashikimin e vlerës juridike të dekretit të Presidenit të Republikës. Sic do të argumentohet në vijim, kërkuesja, megjithëse në dukje duket sikur kërkon të mbrojë parimet e demokracisë, në fakt më mënyrën e interpretimit që kërkon të arrijë, synon pikërisht të kundërtën, duke i dhënë një pushtet të pakufizuar Presidentit të Republikës, në shkelje të parimit të shtetit të së drejtës, si edhe duke krijuar një precedent të rrezikshëm, pasi i jep të drejtë një partie që nëpërmjet kërcënimit për të mos marrë pjesë në zgjedhje, të bllokojë zhvillimin e tyre.

Kështu nga analiza e argumentave të paraqitura në kërkesë, rezulton se Presidenti ka një diskrecion të gjërë në caktimin, anullimin dhe shtyrjen e datës së zgjedhjeve, si edhe ka të drejtë të përcaktojë se kur mund të funksionojë apo jo dega e tretë e pushtetit, ai gjyqësor, dhe konkretisht Kolegji Zgjedhor i Gjykatës së Apelit Tiranë.

Në paraqitjen e argumentave të saj, kërkuesja pretendon se në këto raste Presidenti ka një diskrecion të gjërë kushtetues dhe se akti i tij, dekreti, nuk është individual por është normativ, madje nuk konsiderohet dhe si akt nënligjor normativ, por si akt kushtetues. Pra, në rastin më të mirë ky dekret i Presidentit të Republikës pretendohet se është i barabartë me ligjet, ose në rastin më ekstrem dhe mbi ligjet. Të gjitha këto argumenta nuk qendrojnë për arsyet vijuese.

Mbi natyrën e dekreteve të Presidentit të Republikës

Në doktrinën dhe jurisprudencën kushtetuese është pranuar se sistemi i burimeve normative në Republikën e Shqipërisë nuk përbëhet nga norma juridike të barazvlefshme por nga norma që i përkasin nivele të ndryshme. Më konkretisht Gjykata Kushtetuese, së fundmi, në vendimin e saj nr.7, datë 23.2.2021 e ka konfirmuar këtë qendrim duke u shprehur se:

Gjykata në jurisprudencën e saj ka theksuar se rendi juridik nuk përbëhet nga norma juridike të barasvlershme ose me të njëjtën fuqi juridike, përkundrazi ai është një sistem i shkallëzuar, ku normat e së drejtës renditen në bazë të fuqisë juridike që kanë. Uniteti i këtij sistemi qëndron në varësinë që ekziston ndërmjet normës “krijuese” dhe normës së “krijuar” (shih vendimin nr. 19, datë 03.05.2007 të Gjykatës Kushtetuese).

Mbi këtë bazë parashikimet kushtetuese mbi hierarkinë e akteve nuk parashikojnë që Dekreti i Presidentit të Republikës të jetë mbi ligjet apo i barabratë më ligjet. Kështu neni 116 i Kushtetutës parashikon se:

Aktet normative që kanë fuqi në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë janë:

a) Kushtetuta;

b) marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara;

c) ligjet;

ç) aktet normative të Këshillit të Ministrave.

Aktet që nxirren nga organet e pushtetit vendor kanë fuqi vetëm brenda juridiksionit territorial që ushtrojnë këto organe.

Aktet normative të ministrave dhe të organeve drejtuese të institucioneve të tjera qendrore kanë fuqi në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë brenda sferës së juridiksionit të tyre.

Nga përmbajtja e kësja norme juridike qartazi rezulton se Dekretet e Presidentit nuk renditen si akte normative që kanë fuqi në të gjithë territorin e vendimi. Po kështu neni 94 i Kushtetutës parashikon se:

Presidenti i Republikës nuk mund të ushtrojë kompetenca të tjera përveç atyre që i njihen shprehimisht me Kushtetutë dhe që i jepen me ligje të nxjerra në pajtim me të.

Parashikimi i kësaj norme juridike i cili kërkon që kompetencat e Presidenit të ushtrohen edhe në bazë të ligjeve që dalin në pajtim me Kushtetutën tregon pikërisht që Dekreti i Presidenit nuk mund të ketë fuqi mbiligjore ose ligjore, por përkundrazi mbetet gjithmonë një akt nënligjor.

Qendrimi i mësipërm mbështetet edhe në qendrimin e GJEDNJ e cila në çështjet “Boskoski kundër ish Republikës Jugosllave të Maqedonisë”, aplikimi nr.11676/04, datë 2.09.2004, GJEDNJ (Seksioni i Tretë) dhe “Brito Da Silva Guerra dhe Sousa Magno kundër Portugalisë”, aplikimi nr.26712/06 26720/06, datë 17.06.2008, GJEDNJ (Seksioni i Dytë), ka mbajtur qendrimin se:

Sa i përke zgjedhjeve presidenciale, Gjykata ka marrë mendimin se kompetencat e Kryetarit të Shtetit nuk mund të interpretohen si të tilla si një formë e “legjislaturës” brenda kuptimit të Nenit 3 të Protokollit Nr. 1. (Boškoski v. Ish-Jugosllavisë Republika e Maqedonisë (dhjetor), 2004; Brito Da Silva Guerra dhe Sousa Magno kundër Portugalisë (dhjetor), 2008).

Nga sa më sipër qartazi rezulton se Presidenti dhe kompetencat e tij nuk mund të konsiderohen si pjesë apo ushtrim i një pushteti legjislativ dhe për rrjedhojë dhe dekretet e tij nuk mundet kurrësesi që të kenë fuqi mbiligjore apo ligjore.

Kushtetuta parashikon vetëm një rast kur Presidenti nxjerr dekrete që kanë fuqinë e ligjit. Ky rast parashikohet nga neni 176 i Kushtetutës, sipas të cilit:

Kur Kuvendi nuk mund të mblidhet gjatë gjendjes së luftës, Presidenti i Republikës, me propozim të Këshillit të Ministrave, ka të drejtë të nxjerrë akte që kanë fuqinë e ligjit, të cilat duhet të miratohen nga Kuvendi në mbledhjen e tij më të parë.

Zbatimi i kësaj norme kërkon që në Republikën e Shqipërisë së pari të jetë shpallur “gjendja e luftës”, sipas neneve 171 dhe/apo 172 të Kushtetutës. Së dyti, këkrohet që Kuvendi të jetë në pamundësi mbledhjeje dhe së treti, kërkohet që porpozimi të vijë nga ana e Këshillit të Ministrave. Qartazi në rastin e zgjedhjeve vendore të vitit 2019, ansjëri prej këtyre kushteve nuk rezultonte i plotësuar.

Parashikimi i nenit 176 të Kushtetutës, tregon gjithashtu se kur hartuesit e Kushtetues kanë dashur që të japin një kompetence legjislative Presidentit këtë e kanë bërë në mënyrë të shprehur.

Për më tepër vetë Kushtetuta në pjesë të ndryshme të saj parashikon detyrimin e rregullimit të procesve zgjedhore me ligj. Kështu në Kushtetutë gjejmë këto parashikime:

Neni 64 – 3. Zgjedhësit gëzojnë të drejtën për të dhënë votë parapëlqyese për kandidatët e listave shumemërore. Kriteret dhe rregullat për zbatimin e sistemit zgjedhor, për caktimin e zonave zgjedhore, pragun kombëtar, numrin e mandateve për secilën zonë, shpërndarjen e mandateve dhe masën e shtrirjes së votimit parapëlqyes përcaktohen në ligjin për zgjedhjet. Ligji për zgjedhjet garanton që votimit parapëlqyes t’i nënshtrohen jo më pak se dy të tretat e listës shumemërore dhe të sigurojë përfaqësim gjinor.

Neni 65 – 1. Kandidatët për deputetë paraqiten në nivel zone zgjedhore nga partitë politike ose nga zgjedhësit. Një kandidat mund të paraqitet vetëm për një nga subjektet propozuese, sipas kësaj pike. Rregullat për regjistrimin e kandidatëve për deputetë përcaktohen në ligjin për zgjedhjet.

Zgjedhjet për Kuvendin e ri zhvillohen në periudhën zgjedhore më të afërt që i paraprin datës së përfundimit të mandatit të Kuvendit. Periudhat zgjedhore dhe rregullat për thirrjen e zgjedhjeve për Kuvendin përcaktohen në ligjin për zgjedhjet.

Neni 68 – 1. Kandidatët për deputetë paraqiten në nivel zone zgjedhore nga partitë politike, koalicionet zgjedhore të partive politike, si dhe nga zgjedhësit. Një kandidat mund të paraqitet vetëm për një nga subjektet propozuese, sipas kësaj pike. Renditja e kandidatëve për deputetë në listat shumemërore nuk mund të ndryshohet pas paraqitjes së listës në komisionin zgjedhor përkatës. Rregullat për regjistrimin e kandidatëve për deputetë përcaktohen në ligjin për zgjedhjet.

Në ligjin për zgjedhjet përcaktohen edhe kritere dhe rregulla të tjera të nevojshme për organizimin dhe zhvillimin e zgjedhjeve, duke përfshirë ato për regjistrimin e zgjedhësve, zhvillimin e fushatës zgjedhore, administrimin, vlefshmërinë e zgjedhjeve dhe shpalljen e rezultateve të tyre.

Neni 81 – 2. Miratohen me tri të pestat e të gjithë anëtarëve të Kuvendit: … c) ligji për zgjedhjet e përgjithshme dhe vendore;

Normat e mësipërme juridike tregojnë se rregullimi i çështjeve zgjedhore mund të bëhet vetëm më ligj të miratuar nga Kuvendi. Mbi këtë bazë ky ligj duhet që të rregullojë dhe mënyrën e thirrjes së zgjedhjeve (neni 65, pika 2, si edhe vlefshmërinë e zgjedhjeve (neni 68, pika 2), etj.

Duke qenë përpara kësaj situate, Presidenti nuk mundet që më dekret të rregullojë në mënyrë të ndryshme marrdhëniet që ka rregulluar Kuvendi vecanërisht ato që kanë të bëjën me thirrjen e zgjedhjeve dhe vlefshmërinë e tyre. Kjo qartazi do të thotë që dekreti i presidentit në këtë rast duhet të jetë në përputhje me ligjin dhe për rrjehdojë një akt nënligjor.

Parashikimet kushtetuese në lidhje mosmbajtjen e zgjedhjeve

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë ka vetëm një parashikim se kur nuk mund të mbahen zgjehdjet në Republikën e Shqipërisë. Më konkretisht neni 170, pika 6 e Kushtetutës parashikon se:

Gjatë periudhës së zbatimit të masave të jashtëzakonshme nuk mund të zhvillohen zgjedhje vendore, nuk mund të zhvillohet referendum, si dhe nuk mund të zgjidhet një President i ri i Republikës. Zgjedhjet vendore mund të bëhen vetëm aty ku nuk zbatohen masat e jashtëzakonshme.

Pra, Kushtetuta ndalon mbajtjen e zgjedhjeve vetëm në kushtet e masave të jashtëzakonshme që sipas nenit 170 pika 1, mund të merren vetëm nëse shpallet a) gjendja e luftës, b) gjendja e jashtëzakonshme dhe c) gjendja e fatkeqësisë natyrore.

Përsa i përket “gjendjes së luftës”, nuk kemi asnjë dekret të Presidenit të Republikës (mbi bazën e propozimit të Këshillit të Ministrave) për shpalljen e saj. Pra vendi ynë në 2019 nuk ka qenë pjesë e asnjë agresioni të jashtëm (neni 171 i Kushtetutës).

Po kështu Presidenti nuk i ka kërkuar Kuvendit që të shpallë gjendjen e luftës për shkak të detyrimeve ndërkombëtare që ka marrë përsipër Shqipëria (neni 172 i Kushtetutës).

Përsa i përket “gjendjes së jashtëzakonshme”, Këshilli i Ministrave nuk ka propozuar dhe Kuvendi nuk ka shpallur asnjë gejndje të tillë në vitin 2019 (neni 173 i Kushtetutës).

Gjithashtu përsa i përket “gjendjes së fatkeqësisë natyrore”, nuk rezulton që Këshilli i Ministrave të ketë shpallur një gjendje të tillë në vitin 2019.

Kjo situatë madje është vlerësuar dhe nga Komisioni Demokraci përmes ligjit (Komisioni i Venecias) ku në opinion e saj No. 959/2019, CDL-AD(2019)019, datë 14.10.2019, ndër të tjera mbajti qendrimin se:

Nëse kështu neni 170 mund të jetë i zbatueshëm në substancë, procedura e përcaktuar në nenin 173 qartazi nuk siguron një kompetencë për Presidentin pasi “në rastin e një kërcënimi të rendit kushtetues dhe sigurisë publike, Kuvendi, me kërkesë të Këshillit të Ministrave, mund të vendosë një gjendje të jashtëzakonshme në një pjesë ose në të gjithë territorin e Shtetit, e cila zgjat për aq kohë sa vazhdon ky kërcënim, por jo më shumë se 60 ditë. ” Sidoqoftë, as Këshilli i Ministrave (Qeveria) dhe as Kuvendi nuk morën masa. A ka Presidenti fuqinë për të vepruar në vend të këtyre organeve nëse ato mbeten joaktive, edhe pse lind një situatë emergjente?

Parimi i sundimit të ligjit kërkon që masat emergjente të parashikohen në terma abstrakte nga ligji, 29 sepse vetëm kjo garanton që, sa herë që lindin tensione institucionale dhe / ose politike në një vend, detyra e vlerësimit nëse këto tensione korrespondojnë në një situatë të jashtëzakonshme është lidhur në një standard ligjor. Përndryshe, kjo detyrë do t’u lihej pushtetarëve që mund të përcaktojnë “emergjencën” si cilindo tension që ata e konsiderojnë të rrezikshëm për funksionimin e vendit dhe të marrin cilindo masë që ata mund ta mendojnë të përshtatshme për trajtimin e një emergjence siç përcaktohet nga ata vetë. Respektimi i shtetit të së drejtës ndalon një mundësi të tillë, e cila mund të hap rrugën për zgjerimin e pakontrolluar të pushtetit nga funksionarët.

Si pasojë, kompetencat e jashtëzakonshme të nenit 170 nuk mund të shërbejnë si bazë ligjore për shtyrjen e zgjedhjeve nga Presidenti. Presidenti mund t’i referohet vetëm një situate krize që është nën nivelin e veprimit të garantuar sipas nenit 170 të Kushtetutës. Sidoqoftë, Kushtetuta lidh qartë mos mbajtjen e zgjedhjeve me një gjendje të jashtëzakonshme. Një “nivel më i ulët” i krizës nuk mund të justifikojë anulimin ose shtyrjen e zgjedhjeve nga një organ publik që nuk është i autorizuar ta bëjë këtë.

Nga sa më sipër qartazi nuk ekziston asnjë prej situatave juridike që të ketë provokuar marrjen e masave të jashtëzakonshme dhe për rrjedhojë të ndalojë në kuptim të nenit 170, pika 6 e Kushtetutës, mbajtjen e zgjedhjeve vendore në vitin 2019.

Shtyrja e datës së zgjedhjeve parashikohet në rrethana tepër të përcaktuara në disa vende. Konkretisht sipas opinionit No. 959 / 2019, CDL-AD(2019)019, datë 14.10.2019 të Komisionit Demkoraci Përmes Ligjit (Komisioni i Venecias), në pjesën e tretë, paragrafët 10-20 jepen elementët krahasimore të shtyrjes së datës së zgjedhjeve, por ato rezulton se mund të behet vetëm nëse plotësohen dy kushte:

a) ka një parashikim të qartë ligjor (statutor) për këtë mundësi

b) ky veprim mund të kryhet vetëm në kushte dhe situate qartësisht të përcaktuara.

Konkluzionet e mësipërme dalin qartë nga këto paragrafë:

Në traditën e së drejtës kushtetuese Evropiane, është e mundur të shtyhen zgjedhjet në rrethana të kufizuara. Kjo ka ndodhur më parë për zgjedhjet lokale dhe kudo që ka bazë ligjore për të, për shembull në Azerbajxhan, Bosnjë dhe Hercegovinë, Kanada, Estoni, Poloni, Federata Ruse, Zvicra dhe Ukraina. Një vendim i tillë duhet të merret nga një organ kompetent. Ky organ kompetent duhet të identifikohet në ligj ose në procesin e shtyrjes duhet të parashikohet drejtpërdrejt në ligj. Organi kompetent për të shtyrë zgjedhjet nuk është domosdoshmërisht institucioni kompetent për të caktuar datën e zgjedhjeve. Për sa i përket Komisionit të Venecias, është i vetëdijshëm, me përjashtim të një gjendje të jashtëzakonshme, duket se nuk ka vende ku zgjedhjet mund të anulohen pa dhënë një datë të re për to.

Për ta përmbledhur, zgjedhjet që bëhen pak pasi mbaron mandati nuk do të ishin problematike nëse kjo bazohet në një konsensus të palëve kryesore të interesit dhe nëse ka një bazë të përshtatshme ligjore për shtyrje e cila ekziston ose është krijuar ad hoc.

Pra, dukshëm theksi vihet në rrethanat e kufizuar të parashikuara shprehimisht në ligj. Sic e theksuam më sipër Kushtetuta parashikon vetëm rastin e masave të jashtëzakonshme, ndërsa Kodi Zgjedhor nuk parashikon asnjë situatë të tillë.

Edhe në rastin e Shqipërisë, Komisioni i Venecias në opinion e saj të sipërcituar u shpreh se:

Për t’iu përgjigjur këtij argumenti, së pari kërkohet një analizë tekstuale e Kushtetutës. Kompetencat sipas pikave c), dh) dhe e) të nenit 92 të Kushtetutës parashikojnë shprehimisht kompetencat për të miratuar “aktin negativ”, dmth heqjen dorë nga shtetësia, lirimin e përfaqësuesve të plotfuqishëm, tërheqjen e përfaqësuesve diplomatikë. Ky nuk është rasti që kompetencën nën gërmën gj) të përcaktojnë datën e zgjedhjeve. Marrë së bashku me kufizimin në nenin 94, duket se është e vështirë të interpretohet e drejta e Presidentit për të miratuar aktin negativ në lidhje me caktimin e datës për zgjedhjet.

​​Për më tepër, parimi i actus contrarius nuk është plotësisht i zbatueshëm në çështjet në lidhje me të drejtat e njeriut, sepse çdo kufizim i të drejtave të njeriut duhet të përputhet me parimin e proporcionalitetit. Anulimi ose shtyrja e zgjedhjeve ndikon drejtpërdrejt në të drejtën e votës, e cila është e drejtë e njeriut. Një kufizim i tillë duhet të jetë proporcional. E drejta e votës lidhet me zgjedhjet zyrtare. Midis dy zgjedhjeve, kjo e drejtë ekziston, por nuk mund të ushtrohet (fjetja: është e fjetur). Shtyrja e një zgjedhje kufizon të drejtën e votës, e pezullon atë, por nuk e heq atë.

Në mënyrë të veçantë, në lidhje me zgjedhjet, vendimet e rëndësishme siç është caktimi i datës së tyre kërkojnë parashikim të mjaftueshëm. Parimi i stabilitetit të ligjit zgjedhor diskutuar nga Komisioni i Venecias në Kodin e Praktikës së Mirë për Çështjet Zgjedhore (CDL-AD (2002) 023rev2-cor) dhe veçanërisht Deklarata Interpretuese mbi Stabilitetin e Ligjit Zgjedhor (CDL-AD (2005) 043) është i zbatueshëm me analogji për vendimet e rëndësishme në lidhje me zgjedhjet.

Njohja e datave të zgjedhjeve lejon palët e interesuara të planifikojnë kohën e tyre të fushatës, rekrutimin e personelit për aktivitetet e fushatës dhe është e lidhur me kontrata civile me media dhe kompani të tjera përgjegjëse për prodhimin e materialit të fushatës. Shtyrja e zgjedhjeve nuk është e krahasueshme me një situatë kur zgjedhjet paraqiten për shkak të vdekjes së kryetarit të detyrës ose për arsye të tjera. Shtyrja e zgjedhjeve pas mandatit elektoral rezulton në humbjen e legjitimitetit të institucioneve të zgjedhura.

Kjo do të thotë që, pasi të jenë caktuar datat e zgjedhjeve, palët e interesuara politike duhet të jenë në gjendje t’i besojnë këtij vendimi dhe një ndryshim i një vendimi të tillë kërkon një konsensus të gjerë (dhe një bazë të përshtatshme ligjore). Në rastin e Dekretit 11199, nuk kishte një konsensus të tillë, i cili mund të çonte në krijimin e një kompetence ad hoc për shtyrjen e zgjedhjeve.

Si përfundim, e drejta e Presidentit për të shtyrë apo edhe anuluar zgjedhjet është e diskutueshme dhe nuk mund të vendoset pa një bazë të veçantë ligjore.

Edhe nëse i referohemi shtyrjeve më të fundit zgjedhore, dhe pikërisht zgjedhjeve lokale, që ka ndodhur në France dhe që është kontrolluar nga pikëpamja kushtetuese, rezulton se Këshilli Kushtetues Francez, në vendimin e tij nr. 2020-849 QPC, datë 17.6.2020 (FRA-2020-2-007), mbajti qendrimin se:

Këshilli Kushtetues rishikoi masat e miratuara nga legjislatura për të parandaluar cënimin e së drejtës për të votuar, parimin e zgjedhjeve të ndershme ose parimin e votimit të barabartë.

Ajo vuri në dukje, së pari, se legjislatura kishte parashikuar që raundi i dytë i zgjedhjeve komunale të zhvillohej jo më vonë se qershori 2020. Afati maksimal i vendosur për mbajtjen e raundit të dytë ishte, në kohën kur ishte të miratuara, të përshtatshme për seriozitetin e gjendjes së shëndetit publik dhe pasigurinë përreth zhvillimit të epidemisë.

Së dyti, legjislativi kishte përcaktuar fuqinë rregullatore për të caktuar datën e këtij raundi të dytë, me dekretin e Kabinetit, më së voni deri në 27 maj 2020. Ai e kushtëzoi caktimin e kësaj date me situatën e shëndetit publik, i cili duhej të lejonte zhvillimin e raundit të dytë, veçanërisht në dritën e vlerësimit nga komiteti shkencor i parashikuar në nenin L.3131-19 të Kodit të Shëndetit Publik.

Së treti, ndërsa aplikantët dhe disa ndërhyrës kishin argumentuar se, për shkak të epidemisë Covid-19, organizimi i raundit të dytë para fundit të qershorit 2020 do të ishte ndoshta i dëmshëm për pjesëmarrjen e votuesve, Këshilli Kushtetues vuri në dukje se votimi mund të mbahej vetëm nëse situata e shëndetit publik lejohet. Si pasojë, dispozitat e kundërshtuara në vetvete nuk inkurajuan abstenimin. Në rast të lindjes së rastit, ishte detyrë e gjyqtarit zgjedhor që merrte parasysh një ankesë të kësaj natyre për të përcaktuar nëse niveli i pjesëmarrjes mund të kishte ndikuar në drejtësinë e votimit në këto rrethana të veçanta.

Së fundmi, Këshilli Kushtetues vuri në dukje se një numër masash rregullimi në lidhje me ligjin zgjedhor kishin ndihmuar për të siguruar, megjithë vonesën midis dy raundeve, vazhdimësinë e operacioneve zgjedhore, barazinë midis kandidatëve gjatë fushatës dhe drejtësinë e votimit.

Në veçanti, për të ruajtur unitetin e elektoratit midis dy raundeve, Urdhri Nr. 2020-390 i 1 Prillit 2020 kishte parashikuar që, me përjashtime të caktuara, raundi i dytë i zgjedhjeve i planifikuar fillimisht për 22 Mars 2020 do të bazohej në regjistrat zgjedhorë dhe regjistrat shtesë zgjedhorë të hartuar për raundin e parë.

Për më tepër, nën-paragrafët 6 dhe 7 të Nenit 19, paragrafi XII, të ligjit të 23 Marsit 2020 bënë të mundur që, megjithë Kodin Zgjedhor, të rritet me dekret kufijtë e zbatueshëm të shpenzimeve zgjedhore dhe të sigurojë rimbursimin e një pjese të shpenzimeve të zgjedhjeve të bëra për raundin e dytë të planifikuar fillimisht për 22 mars 2020. Këto dispozita kishin ndihmuar për të siguruar barazinë e kandidatëve gjatë fushatës zgjedhore.

Më në fund, për të mbrojtur mundësinë e sfidimit të rezultateve të raundit të parë, pavarësisht pezullimit të sondazhit, votuesit kishin qenë në gjendje, pavarësisht nga neni L.68.III i Kodit Zgjedhor, të siguronin zbulimin e listave të nënshkruara të frekuentimit për vendvotimet një herë dekreti për thirrjen e raundit të dytë të zgjedhjeve kishte hyrë në fuqi dhe deri në afatin e caktuar për fillimin e procedurave.

Për të gjitha këto arsye, Këshilli Kushtetues vendosi që shtyrja e raundit të dytë të zgjedhjeve komunale deri në qershor 2020 më së voni nuk cënon të drejtën e votës, parimin e zgjedhjeve të ndershme ose parimin e votës së barabartë.

Sa i përket kritikave në lidhje me dispozitat për këshilltarët komunalë të zgjedhur në mënyrë të rregullt në raundin e parë të mbajtur në 15 Mars 2020 për të marrë vendet e tyre, Këshilli Kushtetues vuri në dukje se ata thjesht deklaruan se as shtyrja e raundit të dytë për në qershor 2020 më së voni dhe as organizimi i mundshëm i dy raundeve të reja të votimit pas kësaj date do të kishte ndonjë efekt mbi përfaqësuesit e zgjedhur siç duhet. Kështu, ata nuk kishin as objekt dhe as efekt të vlerësimit retrospektiv të operacioneve zgjedhore të raundit të parë që kishin çuar në ndarjen e vendeve. Prandaj, ata nuk parandaluan që këto operacione të sfidoheshin para gjyqtarit zgjedhor.

Nga përmbajtja e këtij vendimi rezulton qartësisht se:

a) zgjedhjet lokale në Francë u shtynë (raundi i dytë);

b) kjo shtyrje u bë vetëm me ligj;

c) ligji autorizonte kabinetin (dhe jo Presidentin) të përcaktonte datën e zgjedhjeve sipas kritereve dhe kufijve ligjore;

ç) cdo pretendim tjetër zgjidhej nga gjyqtari zgjedhor dhe jo nga Këshilli Kushtetues (pra një argument shtesë se përse Gjykata Kushtetuese nuk ka juridiksion në këtë çështje).

Nga sa më sipër, qartazi tentativa e Presidentit për anullimin fillimisht të zgjedhjeve dhe caktimin e një date tjetër në vitin 2019 nuk kishte asnjë bazë kushtetuese dhe/apo ligjore.

Natyra e diskrecionit dhe parimi i shtetit të së drejtës

Parimi shtetit të së drejtës është parashikuar në nenin 4, pika 1 të Kushtetutës, sipas të cilit:

E drejta përbën bazën dhe kufijtë e veprimtarisë së shtetit.

Në argumentat e saj, kërkuesja përpiqet që të argumentojë se Presidenti kishte të drejtë që të kryente këto veprime, por dështon që të argumentojë si mund të ushtrohet ky pushtet dhe ku janë kufijtë e tij. Mbi këtë bazë sipas kërkueses i bie që Presidenti (në një republikë parlamentare) paska një pushtet absolut, një diskrecion të pakufishëm për të vendosur për këto raste. Qartazi kjo qasje bie në kundërshtim më parimin e shtetit të së drejtës që kërkon që jo vetëm ky pushtet të ushtrohet mbi një bazë juridike, por ky ushtrim pushtetit të ketë dhe kufijtë  e veprimtarisë së tij.

Referuar standardeve të Këshillit të Evropës, rezulton se Komiteti i Ministrave ka miratuar Rekomandimin R (80) 2, më datë 11.3.1980, e titulluar “Lidhur me ushtrimin e kompetencave diskrecionale nga organet e autoritetet administrative”. Me qëllim ushtrimin e ligjshëm të diskrecionit rezulton se ky Rekomandim në pika 7, nënpika “i”, parashikon se:

Çdo udhëzim administrativ i përgjithshëm që rregullon ushtrimin e një kompetence diskrecionare është:

bërë publik

Nga ky standard është e kuptueshme që në arritjen e një vendimi kur jemi përpara kompetencave diskrecionare, duhet që të kemi disa standarde, udhëzues apo orientime të cilat mundësojnë vendimmarrjen e organit publik dhe e bejnë të parashikueshëm atë. Dukshëm ky standard nuk plotësohet në rastin e Dekretit të Presidentit të Republikës pasi nuk ka asnjë parashikim, asnjë orientim apo udhëzim publik se si Presidenti arrin në këtë vendimmarrje.

Përsa i përket diskrecionit edhe GjEDNj, në një sërë çështjes së saj ka përcaktuar se:

Ligji duhet të jetë në mënyrë përshtatshme i arritshëm dhe i parashikueshëm, domethënë, të formulohet me saktësi të mjaftueshme për të mundësuar individin – edhe nëse është e nevojshme nëpërmjet këshilla të përshtatshme – të rregullojë sjelljen e tij. Për të drejtën e brendshme për t’i përmbushur këto kërkesa, duhet të sigurojë mbrojtje të përshtatshme ligjore kundër arbitraritetit dhe në përputhje me rrethanat të tregojë me qartësi të mjaftueshme fushën e diskrecionit të dhënë tek autoritetet kompetente dhe mënyrën e ushtrimit të saj. (çështjet Malone v United Kingdom (1985) 7 EHRR 14, paras 66-68; Rotaru v Romania (2000) 8 BHRR 449, para 55; and Amann v Sëitzerland (2000) 30 EHRR 843, para 56)

Pasazhii mësipërm, i përmendur në disa vendime është i qartë. Që të jemi përpara një dikrecioni të ligjshëm është e nevojshme që parashikimet juridike të tregojnë qartë, qëllimin dhe veçanërisht mënyrën e ushtrimit të diskrecionit, elementë këto që mungojnë në rastin e Dekretit të Presidenit të Republikës për anullimin e datës së zgjedhjeve.

Gjithashtu më tej, në çështje Gillan kundër Mbretërisë së Bashkuar (2010) 50 EHRR 45, parag.77, GjEDNj shprehet se:

Për të drejtën e brendshme për të përmbushur kë to kërkesa është e nevojshme që ajo të ofrojë një masë mbrojtjeje ligjore kundër ndërhyrjeve arbitrare nga ana e autoriteteve publike mbi të drejtat e mbrojtura nga Konventa. Në çështjet që prekin të drejtat themelore do të ishte në kundërshtim me sundimin e ligjit, një nga parimet themelore të një shoqërie demokratike të mishëruar në Konventë, që të kemi një diskrecion ligjor që i është dhënë ekzekutivit për t’u shprehur në kuptim të një kompetence të pakufishme. Rrjedhimisht, ligji duhet të tregojë me qartësi të mjaftueshme fushën e çfarëdo veprimi të tillë të dhënë tek autoritetet kompetente dhe mënyrën e ushtrimit të saj.

Në rastin e kësaj çështjeje, është e dukshme që Presidenti duke pretenduar një kompetencë për të anulluar datën e zgjedhjeve, pretendon të ketë një pushtet diskrecionar të pakufizuar, kompetencë kjo e cila konsiderohet në kundërshtim me KEDNj dhe Kushtetutën.

Dukshëm më qartë raporti i diskrecionit me kufizimet e ushtrimit të tij është dhënë nga Gjykata e Lartë e Mbretërisë së Bashkuar, në çështjen In the matter of an application by Lorraine Gallagher for Judicial Revieë (Northern Ireland), datë 30.1.2019, [2019] UKSC 3, Case ID, UKSC 2016/0195. Duke folur në emër të shumicës së Gjykatës, Lord Sumption, në parag 17 të vendimit shprehet se:

Testi i aksesueshmërisë flet më vete. Për një kufizim që të ketë cilësinë e ligjit, duhet të jetë e mundur të parashikohet, nëse është e nevojshme me ndihmën e këshillave profesionale, se cilat janë dispozitat e tij. Me fjalë të tjera, ai duhet të jetë i publikuar dhe i kuptueshëm. Kërkesa e parashikueshmërisë, për aq sa i shton kërkesat për aksesueshmëri, në thelb ka të bëjë me parimin e përmbledhur nga babai themelues i kombit amerikan John Adams, “një qeveri e ligjeve dhe jo e njerëzve”. Një masë nuk është “në përputhje me ligjin” nëse ajo synon të autorizojë një ushtrim të pushtetit të pa kufizuar nga ligji. Prandaj, norma nuk duhet të japë një diskrecion aq të gjerë saqë qëllimi i tij në praktikë varet nga vullneti i atyre që e zbatojnë atë, dhe jo në vetë ligjin. As nuk duhet të shtrihet në terma kaq të paqartë ose kaq të përgjithshëm që të prodhojnë në thelb të njëjtin efekt në praktikë. Shtrirja e një kufizimi dhe mungesa e masave mbrojtëse për të drejtat e individëve janë relevante për cilësinë e saj si ligj ku norma jep diskrecion, në terma juridikë ose në praktikë, të cilat i bëjnë efektet e saj pamjaftueshmërisht të parashikueshme. Kështu, një pushtet ushtrimi i të cilit varet nga gjykimi i një zyrtari, kur, në çfarë rrethanash apo kundër të cilit duhet të zbatohet, duhet të kufizohet mjaftueshëm nga ndonjë rregull ligjor që rregullon parimet mbi të cilat duhet të bëhet ky vendim.

Vendimi i mësipërm tregon se në këtë rast, nuk është e mjaftueshme që të mbështetemi vetëm në gjykimin personal të Presidenit të Republikës, se kur duhet apo nuk duhet të zhvillohen zgjedhje të caktuara, por në këtë rast, nga ana juridike duhet të kemi kufizime të qarta se deri ku mund të shkojë vendimmarrja e Presidentit.

Dekreti i Presidentit të Republikës si akt me natyrë individuale.

Kërkuesja mundohet që të argumentojë se dekretet e Presidentit për caktimin, anullimin dhe cakimin e nja datë të re zgjedhjeje janë me natyrë normative. Megjithëse ky dallim, sic do të argumentohet më tej, nuk ka shumë rëndësi për çështjen në gjykim, e shohim të nevojshme që të ndalemi dhe në këtë moment.

Në lidhje me natyrën e akteve të Presidenit të Republikës, në Debatin Kushtetutes të zhvilluar nga anëtarët e Komisionit për Hartimin e Projektkushtetutës, gjemjë këto pasazhe :

(faqe, 415)

Vladimir Metani: I dhatë Presidentit të drejtën të nxjerrë dekret normativ.

Kastriot Islami: Jo!

Leontiev Cuci: Dekreti është akti me të cilin operon Presidenti.

Genc Ruli : Po të gjitha dekretet e tij janë individuale!

Zamira Caka: Individuale janë.

Arben Imami: Normalisht, në qoftë se qeveria ka nxjerrë një vendim, i cili zë vendin e ligjit, normalisht ky lloj vendimi është I atakueshëm në Gjykatën Kushtetuese dhe opozita ka mundësi të bëjë një gjë të tillë. Pra, nuk ka asnjë rrezik. Këtu ngrihet stuhi duke bërtitur…

Sabri Godo: Jo, jo, nuk është ashtu!

Spartak Ngjela: Jo, jo nuk ngrihet stuhi kot!

Arben Imami: Nuk është punë ligji këtu. Këtu po flasim për akt nënligjor.[23

(faqe 425)

Spartak Ngjela: Pika e dytë ishte tek aktet normative të presidentit. Të drejtën e dekretligjit e ka ose qeveria, ose Preidenti, ose njëri ose tjetri.

Arben Imami: Hajde ta diskutojmë se kujt t’ia lëmë.

Spartak Ngjela: Zakonisht, atje ku i lihet presidentit, ky i fundit është kapoja i ekzekutivit.

Arben Imami: Atëherë, cili është mendimi juaj, është Presidenti ynë kapoja i ekzekutivit?

Kristaq Traja: Jo, për sa i përket akteve normative. Për të vendosur rregulla të përgjithsme duhet të kesh mandate politik. Roli i Presidentit është arbitër, mediator pushtetesh, rregullator. Ku do të mbështetej një aktivizim normativ i Presidentit të Republikës? Në qoftë se do ishte shefi i ekzekutivit mund të nxirrte akte nënligjore normative. Derisa nuk është i tillë, Presidenti nuk ka punë me nxjerrje e akteve normative. Presidenti nuk mban përgjegjësi politike para parlamentit. Pra, në qoftë se ëshhtë shef ekzekutivit do të nxjerrë normat përkatëse, nëse nuk është, nuk ka pse të bëjë një gjë të tillë. Ai do të nxjerrë dekrete individuale.[24]

Nga diskutimet e mësipërme qartazi rezulton se vetë qëllimi i kushtetutbërësit ka qenë që aktet e Presidenit të Republikës pa asnjë dallim të jenë akte me karakter individual. Kjo zgjedhje është mbështetur edhe nga jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese, e cila me vendimin e Kolegjit nr.150, datë 16.6.2017, ndër të tjera mbajti qendrimin se:

Në rastin konkret, Kolegji konstaton se akti ndaj të cilit është ushtruar ankim, dekreti i Presidentit të Republikës, i cili është një akt administrativ individual, pasi ka për objekt vetëm caktimin e datës së zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë. Për këtë arsye, Kolegji çmon se ky akt nuk hyn në juridiksionin e kësaj Gjykate por në juridiksionin e gjykatave administrative dhe për këtë arsye, kërkuesi nuk legjitimohet t’i drejtohet kësaj Gjykate me objektin sipas kërkesë.

Kërkuesja në pretendimet e saj shtesë, pretendon se së pari ky vendim nuk përbën jurisprudencë, pra nuk është detyrues dhe së dyti, është një vendim i shkruar keq dhe pa bazë shkencore.

Në fakt vendimi i mësipërm është edhe thelbi i gjithë problemtikës së shtruar për zgjidhje. Në fakt pranimi i argumentave të kërkueses do të krijonte një precedent të rrezikshëm për autoritetin e Gjykatës Kushtetuese, për arsyet vijuese:

Së pari, pretendimi se vendimet e Kolegjit të Gjykatës Kushtetuese nuk përbëjën jurisprudencë është i gabuar. Çdo vendim që merr Gjykata Kushtetuese përbën në fakt jurisprudencë dhe është detyrues për institucionet e tjera.

Situatën e mësipërme po e ilustrojmë me shembujt vijues. Kolegji i Gjykatës Kushtetuese me vendimet nr. 82, datë 20.06.2018, nr. 85, datë 20.06.2018, nr. 86, datë 20.06.2018, nr. 88, datë 20.06.2018 dhe nr. 94, datë 02.07.2018 ka cmuar se individët nuk mund të ankoheshin drejtpërdrejtë kundër akteve nënligjore normative, por duhej të shteronin mjetet juridike në dispozicion duke iu drejtuar fillimisht Gjykatës Administrative të Apelit.

Gjykata Administrative e Apelit, me vendimin e saj nr. 109 (86-2019-1503) datë 26.4.2019e pranoi konkluzionin e Kolegjit të Gjykatës Kushtetuese dhe shqyrtoi paditë respektive. Por sipas kërkueses i bie që Gjykata Administrative e Apeli dhe mund të refuzonte zbatimin e vendimeve të Kolegjit të Gjykatës Kushtetuese, për arsyen e vetme se keto nuk janë vendime të seancës plenare, dhe madje t’i drejtonte palët që përsëri t’i drejtoheshin Gjykatës Kushtetuese. Është e qartë që një arsyetim i tillë nuk mundet që të qendrojë.

Përkundrazi nëse Gjykata Kushtetuese, pranon pretendimin e kërkueses se vendimi i Kolegjit të kësaj Gjykate, nr.150, datë 16.6.2017, nuk ka vlerë juridike dhe nuk përbën jurispurdencë, atëherë dëmtohet autoriteti i Gjykatës Kushtetuese dhe të gjitha institucionet shtetërore dhe ato gjyqësore mund të refuzojnë zbatimin e tyre bazuar vetëm në këtë argument.

Së dyti, situata sic e paraqet kërkuesja është në vetvete absurde. Komisioni Qendror i Zgjedhjeve dhe Kolegji Zgjedhor i Gjykatës së Apelit Tiranë, janë sipas kërkueses në shkelje të Kushtetutës pasi kanë respektuar zgjidhjen që ka dhënë Gjykata Kushtetuese, pra kanë respektuar vetë Gjykatën Kushtetuese si institucion.

Ndërsa nga ana tjetër, Presidenti i Republikës ka respektuar Kushtetutën, duke injoruar vendimmarjen e Gjykatës Kushtetuese.

Konkluzionet e mësipërme qartazi përbëjnë një non sens juridik i cili nuk ka nevojë të komentohet më tej.

Në fakt dekreti i Presidentit për shpallejne datës së zgjedhjeve, ve në lëvizje vetëm një institucion që është KQZ e cila fillon punë me ngritjen e administratës zgjedhore, përgatitjen e materialeve zgjedhore, pranimin dhe regjistrimin e subjekteve zgjedhore, të vëzhguesve etj.

Në këtë kontekst vendimi i Kolegjit të Gjykatës Kushtetuese është mëse i drejtë.

Mbi shqyrtimin e dekretit të Presidentit të Republikës nga Kolegji Zgjedhor i Gjykatës së Apelit Tiranë.

Vlefshmëria e Dekretit të Presidentit të Republikës që anullonte datën e zgjedhjeve është shqyrtuar nga një trupë gjyqësore dhe konkretisht nga Kolegji Zgjedhor i Gjykatës së Apelit Tiranë, e cila me vendimin e saj nr.12, datë 24.6.2019, ndër të tjera mbajti qendrimin se:

Mbështetur mbi gjithë këtë bazë kushtetuese dhe ligjore, KQZ sjell në vëmendje se, kompetenca e Presidentit mbi procesin zgjedhor lidhet vetëm me caktimin datës e zgjedhjeve, sipas rregullave të mirë përcaktuara nga ligji. Dekreti i Presidentit, del ekskluzivisht në zbatim të Kushtetutës dhe ligjit; ai nuk mund të rregullojë përtej urdhërimeve të tyre. Mbështetur mbi këtë bazë ligjore është edhe dekretimi i zgjedhjeve për organet e qeverisjes vendore të datës 30 qershor 2019, dekretim i cili duhet bërë brenda kornizës ligjore të Kodit Zgjedhor. Dekretimi duhet bërë duke respektuar periudhën zgjedhore (neni 8); dekretimi duhet bërë jo më vonë se 9 muaj përpara mbarimit të mandatit të të zgjedhurve vendorë… (neni 9). Presidenti i Republikës ka kompetencë të kufizuar në kohë dhe, tej kësaj kohe, ai nuk ka më asnjë kompetencë për të vepruar në këtë drejtim. Pra, as mund të ndryshojë dhe as mund të shfuqizojë datën e zgjedhjeve. Vetëm një ndryshim me ligj mund të lejojë ndryshimin apo të shfuqizimin e datës së zgjedhjeve, sikurse ka ndodhur në vitin 2007.

Të dyja këto parashikime të Kodit Zgjedhor nuk janë respektuar në nxjerrjen e dekretit të dytë, për rrjedhojë, janë momente që e bëjnë dekretin e dytë të Presidentit të Republikës të jetë në shkelje të hapur dhe në mënyrë flagrante me dispozitat ligjore të cituara më sipër.

Duke e lënë vendin pa datë zgjedhjesh, Presidenti i Republikës me vetëdije të shpallur refuzon të zbatojë urdhërimin Kushtetues të parashikuar nga neni 92, pika “gj”, që e detyron të caktojë datën e zgjedhjeve. Kompetenca e një organi publik nuk është një e drejtë, por një detyrë të cilën legjislacioni ia ka ngarkuar organit përkatës që ta ushtrojë, dhe ta ushtrojë brenda kufijve të diskrecionit të njohur nga ligji.

Sipas nenit 1 të Kushtetutës, “3. Qeverisja bazohet në një sistem zgjedhjesh të lira, të barabarta, të përgjithshme e periodike “, kurse sipas nenit 109 po aty, “organet përfaqësuese [dhe ekzekutive] të njësive bazë të qeverisjes vendore zgjidhen çdo katër vjet “. Shfuqizimi i dekretit që përcakton datën 30.06.2019 si datë për zgjedhjet e organeve vendore, është një shkelje e hapur dhe flagrante e parashikimeve të mësipërme kushtetuese dhe ligjore

Çdo ndryshim i datës së zgjedhjeve çon në zgjatjen e mandatit të organeve vendore, gjë e cila është e ndaluar. Kjo zgjatje, bie ndesh me detyrimin kushtetues të periodicitetit të zgjedhjeve. Sovraniteti i takon popullit dhe populli e ushtron atë përmes zgjedhjeve. Presidenti, KQZ, etj., janë organe publike që me veprimtarinë e tyre, mundësojnë procedurat praktike për realizimin e sovranitetit. Këto organe publike nuk mund të bëhen pengesë me veprimet apo mosveprimet e tyre. Kjo, jo vetëm është e palejueshme nga ligji, por është antiligjore.

Pasazhet e mësipërme, por edhe vendimi në tërësi, nxjerrin në pah pikërisht elementët që kemi trajtuar deri në këtë parashtresë, pra që Presidenti nuk ka të drejtë që të anullojë datën e zgjedhjeve, që nuk ka mundësi të caktojë data të tjera, si edhe nuk ka autorizim ligjor për të vepruan në këtë mënyrë (abuzimi me diskrecionin e pretenduar).

Theksojmë se vendimi i Kolegjit Zgjedhor është një vendim gjykate dhe për rrjedhojë sipas nenit 142, pika 3 e Kushtetutës, rezulton se:

Organet e shtetit janë të detyruara të ekzekutojnë vendimet gjyqësore.

Kjo normë kushtetuese drejtohet pa dallim ndaj cdo organi, përfshirë KQZ-në e cila duhej të vazhdonte procesin zgjedhor, si edhe ndaj Presidentit të Republikës. Në fakt ky i fundit, sic do të argumentohet më tej, e ka pranuar këtë vendim të Kolegjit Zgjedhor, përderisa nuk u ankua në Gjykatën Kushtetuese për mosmarrëveshje kompetencash.

Pikërisht ndodhur përballë këtij vendimi gjyqësor, duhen kuptuar dhe argumentat e kërkueses që synon ta nxjerr dekretin e Presidentit si një akt mbiligjor ose ligjor, me qëllim për të argumentuar se përse Kolegji Zgjedhor nuk kishtë kompetencë për ta shqyrtuar këtë dekret. Sic u argumentua më sipër ky argument dukshëm nuk qendron.

Po kështu edhe argumenti tjetër që Presidenti me dekret, mbyll dhe hap Kolegjin Zgjedhor është antikushtetues dhe cënon parimin e ndarjes së pushteteve. Kështu, në asnjë rast Presidenti nuk mund të përcaktojë mënyrën e funskionimit të gjykatave, përfshirë dhe ato të posacme, duke qenë se ato janë pjesë e një pushteti kushtetues të pavarur dhe që gëzojnë garanci kushtetuese. Më konkretisht neni 146 i Kodit Zgjedhor, në vitin 2019, kishte këtë përmbajtje:

Kolegji Zgjedhor i Gjykatës së Apelit, Tiranë përbëhet nga tetë gjyqtarë të përzgjedhur me short nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë.

Në shortin e hedhur nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë për përzgjedhjen e tetë gjyqtarëve, që përbëjnë Kolegjin Zgjedhor të Gjykatës së Apelit, Tiranë, përfshihen emrat e të gjithë gjyqtarëve të të gjitha gjykatave të apelit të Republikës së Shqipërisë, me përjashtim të atyre të përcaktuar në nenin 148 të këtij Kodi.

Shorti për përzgjedhjen e tetë gjyqtarëve të Kolegjit Zgjedhor të Gjykatës së Apelit, Tiranë hidhet jo më vonë se 5 ditë pas dekretimit të datës së zgjedhjeve për Kuvendin. Jo më vonë se 48 orë pas daljes së dekretit, Këshilli i Lartë i Drejtësisë shpall publikisht dhe boton në të paktën tri gazeta me tirazhin më të madh datën, orën dhe vendin ku do të hidhet shorti dhe u dërgon partive parlamentare listën e gjyqtarëve që do të përfshihen në short. Shorti hidhet në praninë e publikut, përfaqësuesve të partive politike, koalicioneve dhe të medias. Shorti zhvillohet duke tërhequr emrat e tetë gjyqtarëve nga kutia e shortit. Para fillimit të tij, të pranishmëve u jepet mundësia të këqyrin kutinë e shortit dhe emrat e gjyqtarëve të futur në të. Pas këqyrjes, nxirren tetë emra nga kutia. Ata përbëjnë Kolegjin Zgjedhor të Gjykatës së Apelit, Tiranë dhe delegohen në detyrë nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë menjëherë pas hedhjes së shortit.

Brenda 24 orëve nga përzgjedhja e tyre me short, të tetë gjyqtarët e Kolegjit Zgjedhor të Gjykatës së Apelit, Tiranë bëjnë betimin në një ceremoni publike, në prani të Këshillit të Lartë të Drejtësisë dhe nën drejtimin e Presidentit të Republikës. Betimi ka përmbajtjen që vijon: “Betohem solemnisht se do të respektoj, do të mbroj dhe do t’i bindem Kushtetutës dhe ligjeve të Republikës së Shqipërisë, se do të respektoj të drejtat dhe liritë e qytetarëve dhe do të përmbush detyrat e mia. Betohem se do të kryej detyrën time me të gjitha mundësitë e mia dhe në mënyrë të paanshme, të drejtë dhe pa favorizuar ndonjë person ose parti”.

Gjykata e Apelit, Tiranë vë në dispozicion të Kolegjit Zgjedhor mjedise të mjaftueshme pune, pajisje dhe personel, në mënyrë që të sigurojë kryerjen në kohë dhe në mënyrë profesionale të detyrave të veta.

Nga formulimi i normës së mësipërme, qartësisht dekreti i Presidentit për caktimin e datës së zgjedhjeve vendore, nuk rezulton të këtë asnjë ndikim mbi përbërjen, funksionimin, apo kompetencën e Kolegjit Zgjedhor. Më tej neni 147 i Kodit Zgjedhor, sic ishte në fuqi në vitin 2019, përcaktonte se:

Kolegji Zgjedhor i Gjykatës së Apelit, Tiranë i ushtron funksionet e veta gjatë gjithë kohëzgjatjes së legjislaturës së Kuvendit të dalë nga zgjedhjet, për të cilat është hedhur shorti dhe funksionon për të gjitha llojet e zgjedhjeve.

Konstituimi i kolegjit bëhet menjëherë pas betimit dhe thirret në detyrë nga Zëvendëskryetari i Këshillit të Lartë të Drejtësisë jo më vonë se 45 ditë përpara zgjedhjeve. Kolegji qëndron i mbledhur deri në përfundim të gjykimit të ankimeve ose të kalimit të afateve të ankimit, lidhur me procesin zgjedhor të radhës.

Kolegji rithirret në detyrë nga Zëvendëskryetari i Këshillit të Lartë të Drejtësisë jo më vonë se 48 orë pas dekretimit të zgjedhjeve të pjesshme dhe për referendumet. Kolegji qëndron i mbledhur deri në përfundim të gjykimit të ankimeve ose të kalimit të afateve të ankimit për këto zgjedhje.

Me kërkesë të Kryetarit të Gjykatës së Apelit Tiranë, kolegji rithirret në detyrë sa herë që pranë kësaj gjykate depozitohen ankime ndaj vendimeve të KQZ-së, jashtë afateve të përmendura në pikat 2 dhe 3 të këtij neni.

Formulimi i mësipërm, si edhe fakti që ky Kolegj mund të shqyrtonte ankime edhe në periudha jozgjedhore (pika 4) tregon se dekretet e Presidentit për datën e zgjedhjeve vendore nuk kanë asnjë ndikim mbi organizimin dhe funksionimin e kësaj gjykate.

Gjithashtu për të shmangur vendimin e Kolegjit Zgjedhor, kërkuesja synon që ta paraqesë dekretin e Presidentit si akt normativ. Megjithëse sic u argumentua më sipër, ky dekret është një akt individual, përsëri edhe qasja sikur ky dekret është me karakter normativ, nuk do të përbënte asnjë dallim për juridiksionin e Kolegjit Zgjedhor. Më konkretisht neni 145, pika 1 e Kushtetutës, parashikon se:

Gjyqtarët janë të pavarur dhe u nënshtrohen vetëm Kushtetutës dhe ligjeve.

Në zbatim të drejtë të kësaj norme juridike qartazi rezulton se gjykatat zbatojnë Kushtetutën dhe ligjet dhe në rast të akteve nënligjore normative të paligjshme, kanë të drejtë të mos i zbatojnë ato.

Kjo e drejtë e gjykatave për të shmangur zbatimin e akteve nënligjore normative të paligjshme ka një traditë historike të theksuar në vendin tonë.

Kështu, në vitet 1929-1939, rezulton se një organ në vecanti, Këshilli i Shtetit, ushtronte kompetenca të ndryshme, përfshirë edhe ushtrimin e kompetencës së Gjykatës së Lartë Adminsitrative. Kjo qasje e mbeshtetur nga doktrina (Bajrami, Arsim, “Historia e konstitucionalizmit shqiptar 1912-2012”, botim i Akademisë së Shkencave dhe Arteve e Kosovës, Seksioni i Shkencave Shoqërore, Libri 48, Prishtinë 2012, fq.77. Grup autorësh, “Historia e shtetit dhe e së drejtës në Shqipëri”, Shtëpia botuese “Luarasi” Tiranë 2013, fq.381), mbështetet në Ligjin e datës 28.3.1929 “Mbi organizimin e Këshillit të Shtetit”, (Fletorja Zyrtare, nr.18, e enjte 11 prill 1929), ku neni 5, gërma “b” ndër të tjera parashikonte se Këshilli i Shtetit kishte të drejtë:

Të bëjë shqyrtime në mënyrë të preme diktimisht mbi vendimet që epen nga seksioni administrativ i Këshillit Shtetit të dhanuna apelisht mbi vendimet e Këshillave administrative të Prefekturave dhe ato të dhanuna nga këto apelisht mbi vendimet e Këshillave administrative të nënprefekturave. Dispozitat e procedurës civile dhe ato të ligjeve të tjera qi i përkasin shqyrtimit dhe gjykimit diktimor, aplikohen me sa asht e mundun, edhe për shqyrtimin e gjykimin e cështjeve të sipër-tregueme, përpara Këshillit të Shtetit.

Bazuar në këto parashikime si edhe në ato pak publikime që gjenden rezulton se përsa i përket akteve nënligjore normative Këshilli i Shtetit ka mbajtur qendrimet vijuese. Kështu, Mbledhja e Përgjithshme e Këshillit të Shtetit në Vendimin nr.151, datë 20.4.1937, ka mbajtur qendrimin se:

Mbledhja e përgjithshme pasi studio aktet ashtu edhe mendimin e Seksionit vendosi si vijon: … 2) Se me nenin 78 të Statutit Themeltar të Mbretnis dekretimi i nji rregulloreje lejohet vetëm nësa e ka arsyen dhe bazën në nji dispozitë ligjore të veçantë; 3) Se dispozitat e neneve 1, 2 (§ i 2), 3, 4, 5, 11, 14, 16, 30, 37 janë nga ato qi duhet të hyjnë në ligjë e jo në rregullore…[25]

I njëjti qendrim u mbajt nga Mbledhja e Përgjithshme të Këshillit të Shtetit në Vendimin nr.215, datë 25.6.1937, ku ndër të tjera u shpreh se:

Mbledhja e përgjithshme, mbasi studio projektin, gjeti se nuk u përshtatet normave as të Statutit të Mbretnis as të ligjeve të tjera për arsyenat qi parashtrohen: a) projekt-rregullorja në fjalë nuk e ka karakteristikën e nenit 78 të Statutit Themeltar të Mbretnis, me të cilën vetëm mund të justifikohet dekretimi i njij rregulloreje, me qenë se kapitujt e ndryshëm të Ministris s’Ekonomis Kombëtare, si të çdo Ministrije tjetër, caktojnë vetëm fondet e shpenzimeve për nji qëllim të parapam, por jo edhe mënyrën e këtij shpenzimi, qi asht qëllimi i projektit: kështu kapitujt e buxhetit nuk mund të zvëndësojnë ligjën kundrejt njij rregulloreje, me të cilën dishirohet të rregullohet shpenzimi i fondeve buxhetore.[26]

Në një formë më të plotë ky qendrim u përforcua me Vendimin nr.252, datë 4.8.1937, të Mbledhjes së Përgjithshme të Këshillit të Shtetit, ku ndër të tjera u arsyetua se:

Në bazë të nenit 78 të Statutit Themeltar të Mbretnis, rregullorja mundet me spjegue ligjën, por jo edhe të ketë dispozita të reja, qi nuk përfshihen prej ligjës përkatëse, e aq ma pak asosh dispozita qi janë në kudnërshtim me dispozitat ligjore. Rrjedh se, për me pasë fuqi, nji dispozitë rregulloreje duhet të ketë parimin në ligj, ose, së paku të jetë e autorizueme ose e deferueme shprehimisht. Edhe tue e lanë me një anë parimin ligjuër, qi mbas nenit 192 të Statutit asht edhe parim Statutuër, mbas të cilit nji oficjer (për transferimin e të cilit duhet Dekret Mbretnuër) nuk mund të quhet i transferuëm me të drejtë, as nuk mund të transferohet në fakt, pa u kryer Dekretimi parim ky, qi nuk mund t’anullohet, as në një menyrë të tërthurët, me nji dispozitë rregulloreje,…[27]

Po kështu edhe gjatë periudhës 1996 – 2013, rezulton se përsëri gjykatat e zakonshme, kishin të drejtë të shmangin zbatimin e akteve nënligjore normative të paligjshme dhe të zbatonin direkt ligjin. Kështu me vendimin nr.00-2010-1158 (360), datë 30.9.2010, Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë, mbajti qendrimin se:

14.1. Nga përmbajtja e nenit 326 të Kodit të Proçedurës Civile del se mund të kundërshtohen në gjykatat e zakonshme vetëm aktet administrative individuale (duke përjashtuar ato të parashikuara në pikat “b” dhe “c”). Pjesa e parë e pikës “a”, pikat “b” dhe “c” të nenit 326 të Kodit të Proçedurës Civile kanë karakter ndalues, ndërsa pjesa e dytë e pikës “a” të këtij neni ka karakter lejues.

14.1.a) Duke e parë në tërësinë e saj dispozitën, rezulton se gjykatat e zakonshme nuk mund të gjykojnë padi të cilat kanë për objekt kundërshtimin e akteve normative. Ato nuk mund të gjykojnë në mënyrë abstrakte normën juridike. Veprimtaria e gjykatës në proçesin e shqyrtimit të konflikteve administrative është drejtpërdrejt e lidhur me mbrojtjen e të drejtave dhe interesave të ligjshme të subjekteve (personave fizikë e juridikë). Megjithatë, gjykata e zakonshme kur gjatë shqyrtimit të një padie me objekt mbrojtjen e një të drejte konkrete, konstaton se një akt nënligjor me karakter normativ vjen në kundërshtim me ligjin, ka për detyrë të zbatojë ligjin drejtpërdrejt edhe sikur kjo të lerë pa fuqi aktin nënligjor. Bëhet fjalë në këtë rast për shqyrtim incidental të aktit normativ nga gjykata e zakonshme.

Kjo është mënyra se si duhet kuptuar gërma “a” e nenit 326 të Kodit të Proçedurës Civile

Gjithashtu, mbas hyrjes në fuqi në vitin 2013, të Ligjit nr.49/2012 “Për gjykatat administrative dhe shqyrtimin e mosmarrëveshjeve administrative”, i ndryshuar, rezulton se neni 38 parashikon:

Gjykata administrative, gjatë shqyrtimit gjyqësor të një veprimi administrativ, kryesisht ose me kërkesë të palëve, vendos të mos zbatojë një akt nënligjor normativ, në bazë të të cilit është kryer veprimi administrativ që shqyrtohet, kur çmon se akti nënligjor është i paligjshëm. Gjykata vendos në këtë mënyrë edhe nëse gjykimi parësor i aktit normativ nuk është në kompetencën e saj. Ky vendim përmban në mënyrë të hollësishme shkaqet e paligjshmërisë, të konstatuara nga gjykata.

Pra, historikisht sistemi gjyqësor ka pasur mundësinë dhe të drejtën dhe e ka ende që të shmangë zbatimin e akteve normative nënligjore dhe të zbatojë drejtëpërdrejtë ligjin. Kështu që nuk mund të quhet problematik Vendimi i Kolegjit Zgjedhor që zbatoi drejtëpërdrejtë ligjin, Kodin Zgjedhor në këtë rast.

Mbi këtë bazë e shohim të nevojshme të theksojmë se praktika gjyqësore e gjykatave administrative ka pranuar që aktet normative nënligjore mund të vlerësohet edhe si akte absolutisht të pavlefshme. Kështu Gjykata Administrative e Apelit, me vendimin nr.4, datë 06.06.2014, ka vendosur:

Konstatimin e pavlefshmërisë absolute të pjesshme (vetëm përsa i përket disponimit mbi subjektin e përmbaruesit gjyqësor privat) të udhëzimit nr.1240/4, dt.15.09.2009 “Për një ndryshim në udhëzimin nr.13, dt.12.02.2009 “Për përcaktimin e tarifës së shërbimeve për veprime dhe shërbime të administratës gjyqësore, Ministrisë së Drejtësisë, Prokurorisë, Noterisë dhe Zyrës së Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme.

Në arritjen e këtij konkluzioni Gjykata Administrative e Apelit, ka arsyetuar se:

Duke qene se akti është nxjerre ne kapërcim te e kompetencave ligjore te Mistrisë se Finance dhe Ministrisë se Drejtësisë ai është absolutisht i n pavlefshëm ne kuptim te nenit 115 dhe 116/ b te Kodit te Procedurave Administrative.

Vendimmarrja e mësipërme është bërë objekt gjykimi dhe në Gjykatën e Lartë, ku Kolegji Administrativ, me vendimin nr. 00-2015-4196 (149), datë 10.3.2015, mbajti qendrimin se:

Nga interpretimi i dispozitave te mësipërme qartësisht mund te nxjerrjesh konkluzionet se:paditësit, Dhoma Kombëtare e Përmbaruesve Private legjitimohen për shkak te statusit  dhe interesit te ligjshëm ne ngritjen e kësaj padie;se akti i kundërshtuar është ne vetvete një akt nënligjor normativ, kompetente për shqyrtimit e ankimit ndaj te cilit është Gjykata Administrative e Apelit,Tirane; dhe se akti i kundërshtuar është pjesërisht absolutisht i pavlefshëm pasi është marre ne tejkalim te kompetencave,ne kundërshtim me ligjin dhe pa respektuar procedurën e paracaktuar nga ligji.

Ne te tilla rrethana, Gjykata Administrative e Apelit me te drejte ka pranuar padinë e palës paditëse, ndaj vendimi i saj gjyqësor duhet te lihet ne fuqi, si një vendim i mbështetur dhe argumentuar ligjërisht.

Nga sa më sipër, edhe nëse e konsiderojmë dekretin e Presidentit të Republikës si akt normativ nënligjor, përsëri ky akt mund të verifikohet nga ana e gjykatave, të cilat mund të konstatojnë dhe pavlefshmërinë absolute të tij.

Mbi fuqinë juridike të Vendimit nr.12, datë 24.6.2019 të Kolegjit Zgjedhor.

Kërkuesja pretendon se Kolegji Zgjedhor i Gjykatës së Apelit Tiranë nuk kishte kompetencën për të shqyrtuar dekretin e Presidentit të Republikës, i cili mund të kontrollohet vetëm nga Gjykata Kushtetuese. Edhe sikur të pranojmë për një moment sikur ky pretendim është i vërtetë, kjo nuk mund të zgjidhet duke injoruar vendimmarrjen e gjykatave. Pra, Presidenti i Republikës, nuk është një kryegjykatës i vendit i cili vendos se cili vendim gjyqësor është i drejtë dhe duhet zbatuar dhe cili jo.

Në fakt, në praktikën juridike shqiptare ka ndodhur një rast i tillë ku gjykata e zakonshme janë shprehur për antikushtetutshmërinë e një ligji. Në këtë rast pala e prekur, nuk veproi si Presidenti dhe të injoronte vendimet gjyqësore. Përkundrazi në këtë rast iu drejtua Gjykatës Kushtetuese e cila me vendimin e saj nr.97, datë 27.7.2001, mbajti qendrimin se

Në nenin 8/2 të ligjit nr.7561, datë 29.4.1992 “Për disa ndryshime e plotësime në ligjin nr.7491, datë 29.4.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, që ka qenë në fuqi në kohën e gjykimit të çështjes, përcaktohet se kur gjatë shqyrtimit të çështjes gjykata arrin në përfundimin se akti normativ nuk pajtohet me ligjin “Për dispozitat kryesore kushtetuese” dhe me ligjet, ajo pezullon gjykimin dhe ia dërgon materialet e çështjes Gjykatës Kushtetuese. Për rëndësinë që ka kjo normë kushtetuese, e cila përcakton qartë kufirin e kompetencave, është sanksionuar edhe në nenin 145 të Kushtetutës. Në fakt, duke u shprehur për papajtueshmërinë me dispozitat kryesore kushtetuese të ligjit nr.355, datë 21.11.1946, gjykatat kanë tejkaluar kompetencat e tyre, duke ndërhyrë në kompetencat e Gjykatës Kushtetuese, prandaj vendimet e tyre janë antikushtetuese dhe procesi gjyqësor i parregullt.

Për më tepër, në nenin 178/1 të Kushtetutës është sanksionuar parimi i rëndësishëm se ligjet dhe aktet e tjera normative të miratuara para datës së hyrjes në fuqi të Kushtetutës, do të zbatohen derisa nuk janë shfuqizuar. Në interpetimin që i ka bërë kësaj dispozite Gjykata Kushtetuese me vendimin nr.77, datë 31.12.1998, arsyeton se ky rregull do të zbatohet edhe për ato ligje apo akte normative që në tërësi apo pjesë të veçanta vijnë në kundërshtim me dispozita konkrete të Kushtetutës. Në këtë kuptim, arsyetimi i Kolegjit Civil se shfuqizohet çdo dispozitë ligjore që vjen në kundërshtim me frymën e këtyre ligjeve, është antikushtetues jo vetëm për shkak të tejkalimit të kompetencës, siç u përmend më lart, por edhe të qëndrimit në kundërshtim me sa parashikon dispozita kushtetuese.

Përfundimisht, Gjykata Kushtetuese duke iu rikthyer edhe një herë analizës që përbën thelbin e çështjes lidhur me qëndrimin e gjykatave ndaj ligjit nr.355, datë 21.11.1946, thekson se ky qëndrim është antikushtetues, sepse gjykata nuk ka të drejtë të mos e zbatojë një ligj që sipas saj ka karakter të theksuar politik. Në rast se gjykata çmon se ligji nuk pajtohet me Kushtetutën, ajo është e detyruar të pezullojë gjykimin dhe t’ia dërgojë çështjen Gjykatës Kushtetuese. Çdo qëndrim tjetër e bën procesin gjyqësor të parregullt.[28]

Nga sa më sipër, nuk parashikohet si zgjidhje kushtetuese injorimi i vendimmarrjes së gjykatave, por përkundrazi ëhstë ankimi i tyre sipas mjeteve kushtetuese dhe ligjore në fuqi.

Mbi këtë bazë rezulton se Presidenti i Republikës, në asnjë rast nuk ka kundërshtuar para Gjykatës Kushtetuese, vendimin e Kolegjit Zgjedhor. Nëse Presidenti pretendon se kjo gjykatë nuk ishte kompetente për të shqyrtuar dekretin e tij, atëherë nuk duhej që të bënte “vetgjyqësi”, por duhej të kishte pretenduar cënimin e kompetencave të tij nga ana e një pushteti tjetër kushtetues, sic janë gjykatat.

Pushteti gjyqësor, është edhe ai një pushtet kushtetues, i përmendur nga Kushtetuta dhe i pajisur me kompetenca kushtetuese.[29] Në doktrinë është shfaqur mendimi se duke pasur në konsideratë strukturën jo hierarkike të pushtetit gjyqësor mund të shprehemi në mënyrë të zgjeruar se “cilido gjyqtar” në ushtrimin e funksioneve të tij është i legjitimuar materialisht dhe proceduralisht për t’u konsideruar si pushtet i shtetit, një lloj mikro-pushteti.[30] Kushti i vetëm është që gjyqtarët, këtë të mund ta provokojnë një situatë të tillë gjatë kohës që ushtrojnë një aktivetit juridiksional dhe jo funksion administrativ apo për aspekte të tjera të organizimit gjyqësor.

Në mbështetje të argumentave të mësipërme rezulton se jurisprudenca kushtetuese italiane është mjaft e pasur me gjykimin e mosmarrëveshjeve të kompetencave ku organe të ndryshme kushtetuese kanë pretenduar se u janë cënuar kompetencat e tyre kushtetuese nga ana e vendimmarrjeve të gjykatave. Kështu, si shembull po përmendim situatën e konfliktit midis Presidentit të Republikës dhe Gjykatës së Kasacionit (Seksioni III Civil), ku Gjykata Kushtetuese Italiane me Urdhëresën (Ordinanza) nr.455, datë 24 tetor – 12 nëntor 2002, ndër të tjera është shprehur se:

Gjykata Kushtetuese … ka shpallur Urdhëresën (Ordinanza) në gjykimin e pranueshmërisë së mosmarrëveshjes së kompetencave midis orgnave shtetërore që lindin vendimeve të dhëna nga Gjykata e Kasacionit, Seksioni Civil III, nr. 8733 dhe nr. 8734 të 27 qershorit 2000, i cili vendosi prishjen e dy vendimeve të Gjykatës së Apelit të Romës në lidhje me pandashmërinë e mendimeve të shprehura nga Presidenti i Republikës Francesco Cossiga ndaj senatorëve Sergio Flamigni dhe Pierluigi Onorato, të promovuar nga senatori Francesco Cossiga, në bazë të kërkesës të paraqitur në 11 Shkurt 2002 dhe regjistruar me nr. 211 në regjistrin e pranushmërisë së mosmarrëveshjeve të kompetencave.

që, nga një këndvështrim objektiv, konflikti duket i pranueshëm, që rezulton nga akti hyrës (a) që propozohet për ruajtjen e sferës së kompetencave të Presidentit të Republikës, siç do të rezultonte nga imuniteti i njohur nga neni 90 i Kushtetutës; (b) se kompetenca e Gjykatës së Kasacionit për të miratuar dy vendimet e treguara në pjesën e paraqitjes së fakteve, nga të cilat do të buronte shkelja e sferës së lartpërmendur të kompetencave presidenciale, dhe (c) që për pasojë kërkohen të shfuqizohen;

që, në lidhje me aspektin subjektiv të konfliktit, Gjykata e Kasacionit ka legjitimitet për t’u mbrojtur në gjykimin për mosmarrëveshje midis kompetencave të Shtetit, si organ kompetent për të deklaruar përfundimisht vullnetin e pushtetit të cilit i përket, pasi, siç thuhet vazhdimisht nga kjo Gjykatë (së fundmi, urdhëresat nr. 126, nr. 84, nr. 37 dhe nr. 6 të vitit 2002), çdo organ gjyqësor ka të drejtë të jetë palë në gjykimete kushtetuese të mosmarrëveshjes së kompetencave, duke qënë përkatësia e funksioneve juridiksionale nga ana e magjistraturës dhe pavarësia, gjatë ushtrimit të tyre, nga secili autoritet gjyqësor garantohen nga Kushtetuta;

Bazuar në arsyetimin e mësipërm tregohet qartësisht se një mosmarrëveshje kompetencash mund të jetë edhe kundër pushtetit gjyqësor, përkatësisht gjykatës që ka mbajtur një qendrim të shprehur me vendim gjyqësor dhe që pretendohet se cënon pikërisht sferën e kompetencave të një organi tjetër. Ky rast madje është mjaft domethënës pasi rezulton se Gjykata Kushtetuese Italiane ka legjitimuar si subjekt edhe ish-presidentit e Republikës, i cili ankohej kundër vendimeve të gjykatave të zakonshme që kishin gjykuar veprimet apo sjelljet e bëra prej tij në kohën kur kishte qenë në detyrën e presidenit. Në këtë rast nga Gjykata në proces u thirrën si ish-presidenti ashtu edhe presidenti që ishte në detyrë. Në thelb të ankimit, ish-presidenti pretendonte mbrojtjen që i jepte Kushtetuta, sipas të cilit ai nuk mbante përgjegjësi për mendimet e shprehura prej tij në krye të detyrës. Pra, në këtë rast ai pretendonte cënimin e kompetencës së tij kushtetuese për t’u shprehur.[31] Mosmarrëveshja në këtë rast midis ish-presidentit dhe autoriteteve gjyqësore mbi veprimet e Presidentit për të ruajtur prerogativat presidenciale në lidhje me deklaratat që ai ka bërë ndërkohë që ishte në detyrë dhe mbi të cilat janë bazuar vendimet e mëvonshme kanë karakter kushtetues sepse ngrenë çështje për të përcaktuar kompetencat respektive të vendosura në Kushtetutë të Presidentit dhe të gjyqësorit.

Një tjetër shembull i një mosmarrëveshje kompetencash shkatuar pikërisht nga gjykatat është edhe rasti i vendosur nga Gjykata Kushtetuese e Italisë me Vendimin nr.241, të vitit 2009, në të cilën gjejnë pasqyrim këto argumenta:

“Përfshirja” paramentare parashikohet gjithashtu në rastet e arkivimit. Në fakt, ajo përshkruhet nga paragrafi 4 i të nenit 8 që prokurori i Republikës njofton Kryetarin të Dhomës kompetente për arkivimin e çështjes, si edhe që organi parlamentar të marrë dijeni për rezultatin e procedimit, si edhe, në hipotezën kur nuk është dakort, të mund të marrë iniciativat e lejuara nga Kushtetuta dhe legjislacioni në fuqi për mbrojtjen e integritetit të funksioneve të Qeverisë.

Eshtë e qartë se, gjithashtu dhe mbi të gjitha në këtë situatë, Dhoma kompetente ka një interes të kushtetutshmërisht të mbrojtur për t’u informuar menjëherë, me mjete institucionale dhe në një formë zyrtare, për arkivimin, siç kërkohet, pa përjashtim, nga paragrafi 4 i lartpërmendur të nenit 8 të ligjit kushtetues nr. 1 të vitit 1989. Për më tepër, ky komunikim është i vetmi instrument që lejon vetë Dhomën të vlerësojë nëse është një arkivim që nuk nënkupton mbylljen, por përkundrazi, vazhdimin e procedurës për klasifikimin e ndryshëm ligjor të krimit, dhe kështu të ushtrojnë kompetencat e saja në këtë drejtim.

Në fakt, organit parlamentar nuk mund t’i hiqet vlerësimi i tij, autonom i natyrës ministrore ose jo-ministrore të krimeve që i nënshtrohen hetimit gjyqësor, as – nëse nuk ndan përfundimin negativ të shprehur nga gjykata e ministrave – mundësinë e ngritjes së një mosmarrëveshje kompetencash përpara Gjykatës Kushtetuese, duke supozuar se është cenuar, si rezultat i vendimit gjyqësor, në kompetencën e njohur nga neni 96 i Kushtetutës.

Gjithashtu me Urdhëresën (Ordinanza) nr. 218, të vitit 2012, Gjykata Kushtetuese e Italisë u shpreh se:

që, në këtë rast, në lidhje me aspektin subjektiv, natyra e pushtetit të shtetit dhe legjitimimi i Presidentit të Republikës për të përdorur instrumentin e konfliktit për të mbrojtur kompetencat e tij kushtetuese janë njohur pa dyshim, disa herë, në jurisprudencën e kësaj Gjykate (vendimet nr. 200 të vitit 2006 dhe nr. 129 të vitit 1981; urdhëresat nr. 354 të vitit 2005 dhe n. 150 të vitit 1980);
…

që, nga një këndvështrim objektiv, thirrja është propozuar për të mbrojtur të drejtat e Presidentit të Republikës të cilat parashikohen si të qenësishme në garantimin e imunitetit të parashikuar nga neni. 90 të Kushtetutës dhe në dispozitat e ligjit të zakonshëm që lidhen me të, përballë dëmtimeve të kryera ose të parashikuara nga Prokuroria Publike në Gjykatën e zakonshme të Palermo në kryerjen e detyrave të saj;

se çështja e një konflikti atribuimi midis kompetencave të shtetit zgjidhja e të cilit bie në kompetencën e kësaj gjykate duhet të konsiderohet se ekziston, aktualisht – përveç gjykimit përfundimtar mbi rezultatin e seancës.

Kjo lloj qasje u konfirmua dhë në vendimin nr.1, të vitit 2013, ku përsëri Gjykata Kushtetuese e Italisë u shpreh se:

4.– Së pari, pranueshmëria e konfliktit duhet të konfirmohet – e deklaruar tashmë nga kjo Gjykatë, në zgjidhjen e parë dhe përmbledhëse, me urdhëresën nr. 218 të vitit 2012 – kushtet subjektive dhe objektive ekzistojnë.

Në lidhje me aspektin subjektiv, natyra e pushtetit të shtetit dhe legjitimiteti konsekuent i Presidentit të Republikës për të përdorur instrumentin e konfliktit për të mbrojtur kompetencat e tij kushtetuese janë të padiskutueshme në jurisprudencën e kësaj Gjykate (aktgjykimet nr. .2006 të vitit 2006 dhe nr. 129 të vitit 1981, urdhër nr.354 të vitit 2005). Është, në fakt, një organ që mban një kompleks kompetencash, jo pjesë e ndarjes tradicionale trepalëshe të pushteteve të Shtetit dhe i ushtrueshëm në një pozicion të pavarësisë dhe autonomisë së plotë, i garantuar me kushtetutë (urdhëresa nr. 150 e vitit 1980).

..

Për sa i përket profilit objektiv, thirrja është propozuar për të mbrojtur privilegjet e Presidentit të Republikës, të cilat nxirren si përfundim i natyrshëm i garantimit të imunitetit të parashikuar nga arti. 90 të Kushtetutës, në korrelacion me dispozitat e tjera kushtetuese që përcaktojnë rolin dhe funksionet e Kryetarit të Shtetit (referimi në nenin 3 të Kushtetutës është thjesht kolateral), si dhe në dispozitat e ligjit të zakonshëm që lidhen me këtë garanci , kundër veprimeve të kryera ose të paragjykuara nga Prokurori Publik i Palermos në kryerjen e detyrave të tij.

Nga shembujt e mësipërm si edhe nga baza kushtetuese e ligjore rezulton se, së pari Kushtetua në nenin 131, pika 1, gërma “ç” të saj, parashikon se:

  1. Gjykata Kushtetuese vendos për:

…

ç) mosmarrëveshjet e kompetencës ndërmjet pushteteve, si dhe ndërmjet pushtetit qendror dhe qeverisjes vendore;

Sipas këtij parashikimi kushtetues, mosmarrëveshja e kompetencave, në rrafshin horizontal lind midis të gjitha pushteteve me natyrë kushtetuese, pra nuk përjashtohet që një mosmarrëveshje kompetencash të shkaktohet edhe nga pushteti gjyqësor.

Së dyti, Ligji nr.8577/2000, në nenin 54 të saj parashikon se:

Në mbështetje të nenit 131 shkronja “ç” të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese shqyrton konfliktet e kompetencës ndërmjet pushteteve, si dhe ndërmjet pushtetit qendror dhe qeverisjes vendore dhe kur mosmarrëveshja ka lidhje të drejtpërdrejtë me ushtrimin e veprimtarisë së tyre.

Gjykata Kushtetuese merr në shqyrtim këto konflikte kur subjektet përkatëse e kanë konsideruar veten kompetente për të vendosur për çështje konkrete dhe sipas rastit kanë nxjerrë aktet për rregullimin e saj ose kur subjektet nuk e kanë konsideruar veten kompetente të vendosin në raste të veçanta.

Kërkesa para Gjykatës Kushtetuese ngrihet nga subjektet në konflikt ose nga subjektet e cenuara drejtpërdrejt nga konflikti.

Çdo lloj akti me karakter ligjor e nënligjor, veprim ose mosveprim i organeve të pushteteve ose i organeve të qeverisjes vendore, që kanë çuar në mosmarrëveshje kompetencash midis tyre, përbëjnë bazat për fillimin e shqyrtimit të këtyre çështjeve.

Në këtë rast rezulton se Kolegji Zgjedhor i Gjykatës së Apelit Tiranë, e ka konsideruar veten kompetent që të shqyrtojë vlefshmërinë e Dekretit të Presidenit të Republikës dhe për këtë është shprehur me vendimin nr.12, datë 24.6.2019. Pra, në këtë rast plotësohen kërkesat e pikës 2 dhe 4 të nenit 54 të Ligjit nr.8577/2000. Mbi këtë bazë, Presidenti i Republikës kishte të drejtë që në bazë të pikës 3, të nenit 54 të Ligjit nr.8577/2000, të sipërcituar, të kundërshtonte në Gjykatën Kushtetuese këtë vendim të Kolegjit Zgjedhor të Gjykatës së Apelit, Tiranë. Por ky kundërshtim mund të bëhet vetëm me afat, pasi sipas nenit 55 të Ligjit nr.8577/2000:

Kërkesa për shqyrtimin e këtyre mosmarrëveshjeve paraqitet brenda 6 muajve nga çasti i lindjes së konfliktit.

Ndodhur përballë këtij afati, Presidenti i Republikës mund të kundërshtonte vendimin nr.12, datë 24.6.2019 të Kolegjit Zgjedhor deri me datë 24.12.2019. Duke lejuar tejkalimin e afatit, kjo do të thotë që de jure Presidenti i Republikës e ka pranuar vendimin gjyqësor dhe është dakort me rezultatin/pasojat e tij.

Zgjidhja e mësipërme do të ishte edhe me e llogjikshmja në këtë rast, kur kundërshtohet mbajtja e një procesi zgjedhor (por jo e akteve të tij) dhe ndërkohë vendimi gjyqësor që legjitimon dhe mbajtjen e këtyre zgjedhjeve nuk është kundërshtuar asnjëherë, nuk kundërshtohet dhe në këtë proces dhe mbetet në fuqi.

Mbi standardet e zgjedhjeve të lira dhe demokratike

Pavarësisht pretendimit të kërkueses në këtë rast nuk mundet që sovraniteti popullor të kufizohet bazuar në faktin se disa forca politike, kanë vendosur, sipas vullnetit të tyre të mos marrin pjesë në zgjedhje. Kjo qasje do të ishte e gabuar sepse cdo force politike në të ardhmen mund të vendosë të mos marrë pjesë duke vënë në dyshim legjitimitetin e zgjedhjeve. Për më tepër e drejta e popullit për t’u shprehur në lidhje me personat që i qeverisin nuk mund të kufizohet në kohë. Pra praktikisht, jashtë rasteve kushtetuese nuk mundet që të zgjatet mandati i personave të zgjedhur.

Komisioni i Venecias, në “Raportin mbi kohën dhe inventarin e kritereve politike për velrësimin e zgjedhjeve”, CDL-AD(2010)037, datë 21 tetor 2010, studimi nr.558/2009, miratur nga Seanca Plenare e 84të, datë 15-16 tetor 2010, për të vlerësuar nëse zgjedhjet janë në përputhje me standardet e duhura, ka mbajtur qendrimin se:

Shumë kohë para ditës së zgjedhjeve, procesi fillon me përpunimin e legjislacionit zgjedhor. Cilësia e këtij legjislacioni është një çështje kryesore, megjithëse jo kriteri unik për të vlerësuar zgjedhjet.

Në një shoqëri demokratike, zgjedhjet i përkasin njerëzve. Ato janë të organizuara për të konstatuar dhe nderuar vullnetin e njerëzve se kush duhet të zërë zyrat e zgjedhura. Parimet për zgjedhjet demokratike gjurmohen në parimin që qytetarët kanë të drejtë të marrin pjesë në qeveri dhe në drejtimin e punëve publike. Në një shkallë globale, kjo porosi është e pranuar në Nenin 21 të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut dhe Nenin 25 të Paktit Ndërkombëtar të të Drejtave Civile dhe Politike. Legjislacioni i shëndoshë zgjedhor është një kusht i domosdoshëm për zbatimin e kësaj porosie në praktikë.

Faza e dytë fillon me datën kur thirren zgjedhjet. Kjo datë, në rrethana normale që përfshijnë zgjedhje të rregullta, duhet të jetë larg nga dita e votimit për të lejuar të gjithë aktorët politikë të përgatiten për një garë elektorale.

Faza e tretë fillon me hapjen e fushatës elektorale.

Faza e katërt është dita e duhur e votimit dhe numërimi i votave.

Faza tjetër është deklarimi i rezultateve të një zgjedhjeje, i ndjekur nga një fazë e periudhës së ankesave.

Që zgjedhjet të jenë demokratike, të drejtat e tjera të njohura ndërkombëtarisht të njeriut duhet gjithashtu të ushtrohen në kontekstin zgjedhor, pa diskriminim dhe kufizime, përfshirë:

E drejta për barazi dhe mosdiskriminim;

E drejta për t’u bashkuar në organizata politike, të tilla si parti politike, organizata mbështetëse të kandidatëve ose grupe që favorizojnë ose kundërshtojnë propozimet e referendumit;

E drejta për tu mbledhur paqësisht për takime, tubime dhe për të demonstruar ndryshe mbështetje për konkurrentët zgjedhorë në vende lehtësisht të arritshme për publikun e gjerë;

E drejta për të lëvizur lirshëm, ndër të tjera, për të ndërtuar mbështetjen elektorale;

E drejta për të qenë i lirë nga kërcënimi i dhunës ose formave të tjera të detyrimit, ndërsa bën zgjedhje politike ose ushtron shprehje politike;

E drejta për të mbajtur mendime politike pa ndërhyrje;

E drejta për lirinë e shprehjes politike, përfshirë lirinë e kërkimit, marrjes dhe dhënies së informacionit dhe ideve në mënyrë që të zhvillohen zgjedhje të informuara, të kërkuara për shprehjen e lirë të vullnetit të zgjedhësve;

E drejta për qasje të barabartë në mediat publike në kontekstin zgjedhor;

E drejta për një mjet efektiv juridik për shkeljen e të drejtave të mbrojtura.

Në përgjithësi, një zgjedhje e lirë është një zgjedhje, ku kandidatët mund të konkurrojnë pa ndonjë pengesë të ngritur nga autoritetet, ku elektorati ka mundësi të mirëfillta thelbësore dhe një qasje të lirë në informacion në lidhje me këto mundësi. Nuk është shumësia e kandidatëve, por shumëllojshmëria e programeve që ndryshojnë për nga përmbajtja që ka rëndësi. Mbi të gjitha, një zgjedhje ka të bëjë me platforma politike, jo vetëm me personalitete konkurruese, pozicionet e ndryshme programore të të cilëve nuk dihen, nuk kuptohen ose nuk diskutohen hapur.

Referuar kërkesave të mësipërme, nuk rezulton fillimisht që të ketë qenë legjislacioni shkak për pengesën e partive politike për të marrë pjesë në zgjedhje. Përkundrazi Gjykata Kushtetuese, në rast se pengesë ka qenë Kodi Zgjedhor ka shfuqizuar normat përkatëse, sic rezulton nga vendimet nr.32/2010 dhe 28/2012 të Gjykatës Kushtetuese. Po këhstu edhe këkresat e tjera të përmendura në paragrafin 27 të opinionit nuk rezulton që të jenë ngritur ndonjëherë. Për më tepër vetë partitë politike që vendosën të mos marrin pjesë në zgjedhje, nuk rezulton që të jenë ankuar ndonjëherë apo të kenë këkruar që të bëhen pjesë e këtij procesi gjyqësor.

Situata e mësipërme konfirmohet nga Komisioni i Venecias në opinionin e saj për Shqipërinë, ku adreson këtë situatë kur shprehet se:

Shpesh, partitë politike preferojnë të marrin pjesë në zgjedhje të dyshimta në të cilat dyshohen, pretendohen apo madje edhe arsyetohen veprime mashtruese sesa të mos marrin pjesë fare. Studimet shkencore mbi pasojat e bojkotimit janë mospajtuese, por sugjerojnë kryesisht që zakonisht nuk çon në reforma të gjera të paktën në periudhën afatshkurtër. Bojkotimi nuk çon në vetvete në një krizë kushtetuese ose paqëndrueshmëri të rendit publik, por që mund të ndodhin pas zgjedhjeve nëse partitë e zgjedhura politike nuk bëjnë përpjekje të mjaftueshme për të reformuar sistemin kushtetues dhe për të komunikuar me partitë e abstenuara politike ose elektoratin. Shtyrja e zgjedhjeve nuk është zgjidhja e vetme për t’u marrë me situatën. Reformat e mëtejshme kushtetuese mund të diskutohen midis palëve të interesuara, edhe nëse mungesa e legjitimitetit të rezultateve të zgjedhjeve bëhet e qartë pas zgjedhjeve (për shkak të një niveli të ulët të pjesëmarrjes).

E drejta e votës përfshin të drejtën e zgjedhjes midis kandidatëve. Mungesa e dy partive kryesore të opozitës, PD dhe LSI, me të vërtetë mund të ndikojë në të drejtën e votës. Sidoqoftë, nuk ishte Shteti Shqiptar që i ndaloi këto parti të garonin në zgjedhje, por vetë partitë vendosën të bojkotojnë zgjedhjet. Nëse kjo mund të justifikonte një shtyrje të zgjedhjeve, sipas Art. 170 të Kushtetutës, duket e diskutueshme pasi kërkesat kushtetuese për marrjen e masave emergjente janë përcaktuar qartë dhe ngushtë. Në çdo rast, procedura e kërkuar nuk u ndoq (shih më lart).

Një pyetje tjetër është nëse një bojkot elektoral si i tillë mund të çojë në një kufizim të së drejtës së votës që i atribuohet shtetit, duke pasur parasysh se zakonisht nuk është shteti ai që parandalon një parti politike të marrë pjesë në zgjedhje, por kjo është një zgjedhje e partisë politike.

Si përfundim, edhe nëse Presidenti ndjek një qëllim legjitim, as Kushtetuta dhe as Kodi Zgjedhor nuk përcaktojnë ndonjë fuqi të përgjithshme për Presidentin për të anuluar zgjedhjet dhe për të caktuar një datë të re.

Përfundimisht Komisioni i Venecias vlerësoi së rëndësi parësore ka parimi i periodicitetit të zgjdhjeve, sic dela qartë nga opinioni i saj i sipërcituar dhe më konkretisht:

Parimi i demokracisë kërkon që zgjedhjet të mbahen në mënyrë periodike – përfshirë në nivelin lokal (komunal). Kjo buron nga neni 25 (b) i Paktit Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike dhe Neni 3 i Protokollit të Parë të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe është identifikuar si një nga parimet që qëndrojnë në themel të trashëgimisë zgjedhore të Evropës në Kodin e Praktikës së Mirë në Çështjet Zgjedhore. Pa zgjedhje periodike në nivelin lokal, vetëqeverisjes lokale do të kishte mungesën e legjitimitetit të kërkuar.

Zgjedhjet periodike janë njëkohësisht kërkesë e parimit të demokracisë dhe një e drejtë themelore. Çdo kufizim i së drejtës për të marrë pjesë në zgjedhje periodike duhet të parashikohet në ligj, të ketë një qëllim të ligjshëm dhe të jetë proporcional. Të njëjtat kritere vlejnë për zgjedhjet lokale.

Si pasojë, shtyrja e zgjedhjeve lokale tejkaloi kompetencat e Presidentit.

Në këtë pikë e shohim të nevojshme që të ndalemi edhe në një tjetër qasje diskriminuese të Presidentit të Republikës dhe të këkrueses. Kështu sipas buletinit të zgjedhjeve vendore 2019 të KQZ, fq.18 dhe 19, rezulton se janë regjsitruar në total 36 parti politike si edhe dy koalicone.  Pavarësisht këtij numri, si kërkuesja dhe Presidenti, sugjerojnë që vetëm tre parti politike konsiderohen me vlerë, duke diskriminuar në këtë formë partitë e tjera. Për këto subjekte këto parti nuk kanë të drjetë të konkurojnë, të krijojnë elektorat si edhe të marrin pjesë në zgjedhje. përkundrazi nëse e bëjnë konsiderohen si antikushtetuese. Megjithëse këtu është e paqartë se përse u kudnërshtua vetëm një parti politike dhe jo të gjitha subjektet zgjedhore.

Për rrjedhojë, përfundimisht,

KËRKOJMË

Rrëzimin e kërkesës

PËR PARTINË

“BINDJA DEMOKRATIKE”

[1] Vendimi nr.17, datë 25.07.2008 i Gjykatës Kushtetuese

[2] Vendimet nr.43, datë 6.10.2011, nr.4, datë 23.2.2011, nr.31, datë 18.06.2010 dhe nr.16, datë 25.7.2008 të Gjykatës Kushtetuese.

[3] Vendimi nr.13, datë 27.02.2013 i Gjykatës Kushtetuese.

[4] Opinioni CDL-AD (2009) 006 i Komisionit Demokraci përmes Ligjit (Komisioni i Venecias), nr.489/2008, datë 13 mars 2009, fq.6, parag.23

[5] Fjalori i Gjuhës Shqipe

[6] Vendimi nr.52, datë 1.12.2011 i Gjykatës Kushtetuese. Gjykata vetë pranon se nuk ka një kuptim të unifikuar për termin “pakicë kombëtare”, por në këtë rast i referohet kuptimit që ka konsensusin më të gjërë në doktrinën ndërkombëtare.

[7] Vendimi nr.33, datë 9.5.2001 i Gjykatës Kushtetuese

[8] Neni 124  pika 1 e Ligjit nr. 10019, datë 29.12.2008 “Kodit Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë”.

E drejta e ankimit:

“Çdo parti politike, pjesëtare ose jo e një koalicioni dhe kandidati i propozuar nga zgjedhësit kanë të drejtë të ankohen në KQZ kundër vendimeve të KZAZ-së, që cenojnë interesat e tyre të ligjshëm, brenda 3 ditëve nga data e shpalljes së vendimit”.

[9] Neni 145 pika 1 “Kodit Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë”, viti 2008:

“Subjektet zgjedhore kanë të drejtë të bëjnë ankim në Kolegjin Zgjedhor të Gjykatës së Apelit, Tiranë kundër vendimeve të KQZ-së, kur ato cenojnë interesat e tyre”.

[10] Neni 145 pika 2 e “Kodit Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë”, viti 2008:

“Subjektet zgjedhore kanë të drejtë të bëjnë ankim në Kolegjin Zgjedhor për mosmarrje të vendimit brenda afatit ligjor nga KQZ-ja”.

[11] “Kodi i Praktikës së Mirë në Çështjet Zgjedhore”, Komisioni i Venecias, viti 2002.

[12][12] Neni 30 i ligjit nr.8577, datë 10.02.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese”.

[13] Neni 64 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë.

[14] Neni 66 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë.

[15] Neni 141pika 1 e ligjit nr.8609, datë 8.5.2000 “Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë” (i shfuqizuar)

Ankime në Gjykatën Kushtetuese dhe në Gjykatën e Lartë

Vendimet e KQZ-së në lidhje me rezultatet përfundimtare të zgjedhjeve për Kuvendin dhe referendumet, si dhe pavlefshmërinë e tyre ankimohen në Gjykatën Kushtetuese brenda tri ditëve nga shpallja e tyre. Gjykata Kushtetuese i shqyrton ankimet dhe vendos brenda 10 ditëve.

[16] Neni 174 pika 2 e ligjit nr.9087, datë 19.6.2003 “Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë”:

“Vendimi i Kolegjit Zgjedhor është i formës së prerë. Ndaj tij nuk bëhet ankim ose rekurs”.

[17] Ligj nr.10 019, datë 29.12.2008, ndryshuar me ligjin nr.74, datë 19.07.2012 “Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë”.

[18] Vendimi nr.10, datë 6.3.2014 i Gjykatës Kushtetuese.

[19] Vendimi nr.53, datë 7.5.2013 i Mbledhjes së Gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese.

[20] Vendimi nr.47, datë 26.7.2012 i Gjykatës Kushtetuese.

[21] Vendimi nr.2, datë 18.1.2005 i Gjykatës Kushtetuese.

[22] Vendimi nr.26, datë 4.12.2006 i Gjykatës Kushtetuese.

[23] “Debati Kushtetues”, Vëllimi II, Botim i OSBE, Tiranë 2006, fq.415.

[24] “Debati Kushtetues”, Vëllimi II, Botim i OSBE, Tiranë 2006, fq.425.

[25] “Vendimet e Këshillit të Shtetit të vjetit 1937”, botim i Këshillit të Shtetit, nr.9 e Përmbledhesës së vendimeve, Tiranë 1938, fq.70.

[26] “Vendimet e Këshillit të Shtetit të vjetit 1937”, botim i Këshillit të Shtetit, nr.9 e Përmbledhesës së vendimeve, Tiranë 1938, fq. 104

[27] “Vendimet e Këshillit të Shtetit të vjetit 1937”, botim i Këshillit të Shtetit, nr.9 e Përmbledhesës së vendimeve, Tiranë 1938, fq.131.

[28] Vendimi nr.97, datë 27.7.2001 i Gjykatës Kushtetuese.

[29] Nenet 135-146 të Kushtetutës.

[30] Ruggeri, Antonio; Spadaro, Antonino, “Lineamenti di giustizia costituzionale”, Shtëpia Botuese “G. Giappichelli Editore”, Torino 2009, fq.246.

[31] Ruggeri, Antonio; Spadaro, Antonino, “Lineamenti di giustizia costituzionale”, Shtëpia Botuese “G. Giappichelli Editore”, Torino 2009, fq.253.

Subscribe kanalin tonë në Youtube për të mos humbur asnjë video të re

ARTIKUJ TË NGJASHËMMË SHUMË NGA AUTORI