Kërkimi dhe identifikimi i personave të zhdukur dhe zbatimi i masave ndëshkuese kanë dominuar Serbinë dhe Kosovën që nga përfundimi i konfliktit, sipas një raporti të Fabian Salviolit, Raportuesi Special i Kombeve të Bashkuara për promovimin e së vërtetës dhe drejtësisë.
Raportuesi Special Salvioli prezantoi një raport për vizitën e tij në Serbi dhe Kosovë në fund të vitit të kaluar, në të cilin vlerëson progresin e bërë në zgjidhjen e shkeljeve të rënda të të drejtave të njeriut dhe të drejtës ndërkombëtare humanitare të kryera gjatë konflikteve të armatosura të viteve 1990. Por raporti dominohet nga kritika, ku ai barazon padenjësisht Kosovën me Serbinë, të agresuarin nga agresori, duke çuar dhe në barazim viktimash. Duke dashur të jetë asnjëanës, ai njëherësh nuk është as i vërtetë.
Në raport theksohen përpjekjet e bëra pas konfliktit në Serbi dhe Kosovë, me mbështetjen e bashkësisë ndërkombëtare, në kërkimin e personave të zhdukur. Megjithatë, ai thekson mungesën e bashkëpunimit në vitet e fundit, sfidat e llogaridhënies dhe procesit të reparacioneve, si dhe papërshtatshmërinë e masave për të promovuar kujtesën e dhunës së kaluar, për të luftuar ndjenjat e mosmarrëveshjes dhe për të nxitur pajtimin.
Progresi ka ngecur në mënyrë alarmante
Përpjekjet e shumta të aktorëve vendas dhe ndërkombëtarë kanë çuar në përparim të dukshëm, veçanërisht në kërkimin e personave të zhdukur. Por vitet e fundit, progresi ka ngecur në mënyrë alarmante, i nxitur nga mungesa e bashkëpunimit midis autoriteteve në Beograd dhe Prishtinë, sipas raportit.
Politizimi i kërkimit të personave të zhdukur dhe manipulimi i mandatit të saj humanitar për qëllime politike shkaktoi zhgënjim të madh në shoqërinë civile dhe komunitetin ndërkombëtar, por mbi të gjitha te viktimat. Familjet e personave të zhdukur janë kthyer në peng të interesave politike, por edhe të mosgatishmërisë së autoriteteve për të marrë masat e nevojshme për t’i dhënë fund vuajtjeve të tyre. Shkalla letargjike e ndjekjeve penale dhe e dënimeve, e nxitur nga mungesa e vullnetit politik, pavarësisht kapaciteteve të shtuara njerëzore dhe teknike, ndërlikon më tej ankesat e viktimave dhe dobëson sundimin e ligjit.
Duket sikur vendimmarrësit në Serbi dhe Kosovë kanë nisur një garë negative në programet e tyre të kërkimit të së vërtetës dhe përgjegjësisë penale. Kjo garë shkatërruese shkel të drejtat e viktimave, pengon kohezionin social, minon ndërtimin e besimit institucional dhe, në fund të fundit, parandalon paqen e qëndrueshme.
Raportuesi Special Salvioli u bën thirrje autoriteteve përkatëse në Serbi dhe Kosovë që menjëherë të ndalojnë përdorimin e taktikave të politizuara në programet e tyre të drejtësisë tranzicionale dhe të vendosin nevojat urgjente të viktimave dhe të shoqërisë në tërësi në qendër të të gjitha vendimeve dhe veprimeve ligjore, politike dhe teknike në këto zona.
Shumë viktima si në Serbi e si në Kosovë nuk morën kompensim adekuat, për shkak të mangësive në kornizat përkatëse ligjore që nuk njohin dhe nuk ofrojnë të drejta dhe përfitime të barabarta për të gjitha kategoritë e viktimave. Në Kosovë, stigmatizimi i viktimave të dhunës seksuale pengon dukshëm qasjen në të drejta dhe kompensim për këtë kategori viktimash dhe kërkon vëmendje urgjente.
Viktimat në radhë të parë
Raportuesi Special Salvioli është i shqetësuar për njohjen dhe përkujtimin e pamjaftueshëm të dëmit të pësuar nga të gjitha viktimat e konfliktit në Serbi dhe Kosovë. Ai kujton se njohja e vuajtjes dhe dinjitetit të të gjitha viktimave, si dhe transmetimi i historive të tyre brezave të tanishëm dhe të ardhshëm, është me rëndësi jetike për efektivitetin e përpjekjeve për ndërtimin e paqes. Trashëgimia e shkeljeve të së kaluarës në gjithë kompleksitetin e saj duhet të trajtohet në mënyrë adekuate dhe gjithëpërfshirëse dhe të ndihmojë në procesin e pajtimit shoqëror, duke i vendosur viktimat në qendër të atij procesi dhe duke siguruar që autorët të mbahen përgjegjës.
Lejimi i shoqërive të prekura nga konflikti dhe popullsive të viktimizuara që të shpjegojnë një të kaluar brutale – pa e justifikuar apo mohuar atë – lehtëson tensionet ekzistuese dhe i mundëson shoqërisë të jetojë më paqësisht me trashëgiminë e ndarjeve të së kaluarës.
Raportuesi Special është i shqetësuar për përdorimin e vazhdueshëm të tregimeve etnocentrike, nacionaliste dhe/ose të njëanshme ose jo të plota për konfliktin në politikë, media, kulturë dhe arsim në Serbi dhe Kosovë.
Manipulimi i ngjarjeve të së kaluarës dhe ngritja shoqëruese e ndjenjave nacionaliste dhe etnike për arsye politike, edhe nëse duket se u ofron përfitim politik afatshkurtër mbështetësve dhe autorëve të saj, është jo vetëm i paligjshëm dhe në kundërshtim me standardet ndërkombëtare, por edhe dritëshkurtër, i pamatur dhe mbi të gjitha një akt papërgjegjshmërie ekstreme publike që mund të çojë në përsëritjen e dhunës nga e kaluara.
Raportuesi Special u bën thirrje autoriteteve në Serbi dhe Kosovë që menjëherë të ndalojnë ekzaltimin e ndjenjave nacionaliste dhe përçarëse në veprimet dhe diskursin publik. Neglizhenca në këtë drejtim, sipas tij, mund dhe do të interpretohet vetëm si përgjegjësi.
