Fëmijët e Rripit të Gazës e dinë shumë mirë se çfarë është vuajtja. Që nga lindja, ata kanë jetuar nën një bllokadë izraelite, varfëri dhe dhunë.
Dhe tani, me përshkallëzimin e ofensivës së Izraelit dhe një bllokade totale pas sulmeve me raketa dhe tokësore nga luftëtarët e Hamasit, vuajtjet e tyre vetëm sa do të përkeqësohen.
Dr. Iman Farajallah, psikologe nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Dr. Mamoun Mobayed, një psikiatër nga Katari, ka përvojë të gjerë në kërkimin dhe ndihmën për traumat e fëmijërisë.
Ata folën për luftën e Izraelit kundër Hamasit dhe ndikimin e saj në shëndetin mendor të fëmijëve në Rripin e Gazës.
Ja çfarë duhet të dini për traumën me të cilën po përballen fëmijët në Gaza:
Si ndikon jeta në Rripin e Gazës në shëndetin mendor të fëmijëve?
Farajallah, e cila ka lindur dhe është rritur në Gaza para se të shpërngulej në Kaliforni dy dekada më parë, e di vetë se si është të jetosh nën “pushtimin izraelit”.
“Kjo është arsyeja pse u bëra psikologe, për të ndihmuar të tjerët që jetojnë me trauma”, tha ajo.
Në një punim kërkimor të botuar vitin e kaluar mbi ndikimin e luftës tek fëmijët palestinezë, ajo zbuloi se fëmijët që u mbijetojnë luftërave nuk dalin të padëmtuar dhe mund të paguajnë një çmim të lartë psikologjikisht, emocionalisht ose sjelljes.
Hulumtimi i saj tregoi se 95 për qind e fëmijëve në Rripin e Gazës shfaqin simptoma të ankthit, depresionit dhe traumës.
“Shikimi i anëtarëve të familjes, fqinjëve dhe miqve të tyre duke u vrarë u shkakton zemërim dhe zhgënjim, ata priren të jenë më agresivë dhe vuajnë nga depresioni, ankthi dhe PTSD”, tha ajo.
Tani e specializuar në trajtimin e traumave për refugjatët dhe grupet minoritare, Farajallah kthehet në Gaza “sa më shpesh të jetë e mundur” dhe dëshmon se si traumat e fëmijërisë qëndrojnë me ata deri në adoleshencë.
Ajo kujtoi se si kohët e fundit u takua me dy vajza, një 14-vjeçare e ulur me motrën e saj katërvjeçare në prehër, e cila humbi shtëpinë dhe të gjithë anëtarët e familjes në sulmin izraelit të vitit 2014.
“Unë kurrë nuk do të harroj. Katërmbëdhjetë vjeçarja as që e konsideronte veten fëmijë, u detyrua të merrte një rol kujdesi sepse nuk kishte zgjidhje tjetër”, tha ajo.
Farajallah tha se motra e saj e madhe i tha asaj: “Kur unë eci në rrugë, njerëzit gjithmonë flasin se kur do të vijë lufta e ardhshme,” dhe më pas, duke treguar me gisht motrën e saj, e pyeti: “Si do t’i mbrojmë këta fëmijë?”
“Është ndikimi i luftës në Gaza,” tha Farajallah.
Cili është efekti i varfërisë dhe infrastrukturës së dobët?
“Ata nuk po jetojnë jetën tipike të fëmijëve,” tha Farajallah.
Shumë fëmijë në Gaza nuk mund të ndjekin shkollën rregullisht për shkak të veprimeve ushtarake dhe kanë akses të kufizuar në mjetet bazë shkollore, tha ajo.
Sipas Monitorit të të Drejtave të Njeriut Euro-Med me bazë në Gjenevë, Gaza lufton me një normë papunësie prej 47 përqind, por situata e zymtë me të cilën përballen fëmijët në të ardhmen nuk është aq e dëmshme për motivimin e tyre për të pasur sukses në shkollë sa kushtet e tjera.
“Arsimi është shumë i rëndësishëm në kulturën palestineze, pavarësisht nëse ka perspektivë pune apo jo,” tha Farajallah. “Por me pak ushqim, fëmijët janë të kequshqyer dhe dronët që gumëzhinin sipër tyre 24 orë në ditë, ndikojnë në gjumin e tyre, nuk mund të përqendrohen, fëmijëria e tyre është shkatërruar”.
Çfarë traumash të tjera shkakton lufta?
Një fëmijë i ekspozuar ndaj luftës mund të sjellë një element traumatik në lojë dhe bisedë, tha Farajallah.
Farajallah vëzhgoi fëmijët duke luajtur lojëra në të cilat “ushtarët izraelitë dhe palestinezë morën pjesë” dhe e krahasoi atë me fëmijët në Perëndim që luanin “Kauboj dhe indianë”.
“Këtu mbajnë shkopinj dhe imagjinojnë se po mbajnë armë”, tha ajo.
Disa tregojnë mosinteresim për jetën e përditshme, tërhiqen në vetvete, ndërsa të tjerët sillen në mënyrë antisociale. Çdo fëmijë e paraqet traumën në mënyrën e vet.
“Një djalë që takova, nëntë vjeç, më tha se kur dëgjon një bombë vrapon në shtëpi dhe fshihet nën mbulesa. Ai e bëri këtë me shpresën se askush nuk do ta shihte dhe se nuk do të bombardohej”, tha ajo.
Disa mund të shfaqin shqetësim, tërheqje ose sjellje të dhunshme.
“Të tjerët mund të mos duan t’i lënë nënat e tyre nga sytë e tyre, ata nuk do të dalin as nga dhoma për të shkuar në banjë apo kuzhinë pa nënat e tyre, dhe këtu po flas për adoleshentët”, thotë Farajallah.
Dr. Mamoun Mobayed, konsulent psikiatër dhe drejtor i trajtimit dhe rehabilitimit në Qendrën e Katarit për Shëndetin e Sjelljes, tha se kushtet e luftës i ndjekin fëmijët ndërsa flenë.
“Makthet shpesh përjetohen, dhe disa përjetojnë urinim në shtrat për shkak të maktheve”, tha ai.
A bëhen fëmijët imun ndaj këtyre kushteve me kalimin e kohës?
Mobayed, i cili ka udhëtuar në Palestinën e pushtuar që nga viti 2002 si vullnetar me Shoqërinë e Gjysmëhënës së Kuqe të Katarit, tha se “njerëzit nuk bëhen imunë ndaj traumave dhe vdekjes”.
“Unë mund të arrij një gjendje pafuqie të mësuar. Është një gjendje dëshpërimi në të cilën kuptohet se gjithçka që ata po bëjnë është e paefektshme, ata nuk mund t’i shpëtojnë situatës, janë të bllokuar”, tha Mobayed. “Për ironi, ky fenomen u zbulua kur psikologët merreshin me hebrenjtë në kampet naziste të përqendrimit”.
Farajallah pajtohet dhe thotë se është e vështirë të bëhesh i desensibilizuar ndaj kushteve të rënda që vazhdojnë ende.
“Nuk mund të bëhesh imun ndaj mungesës së ujit apo ushqimit në tavolinë. Ky është një realitet tani.”
Si do të ndikojë kjo traumë në të ardhmen e tyre?
“Trauma ndikon në sjelljen njohëse, ndikon në funksionimin, si mund ta injorojmë plotësisht këtë? Të jetosh në një zonë lufte do të ndikojë tek ju me breza”, tha Farajallah, duke shtuar se një edukim i dhunshëm do të çojë në më shumë dhunë.
“Nuk po flasim për individë që jetojnë këtu në një mjedis të qetë dhe të shëndetshëm. Kur ju vjedh shpresën e atyre fëmijëve, vjedh jetesën dhe fëmijërinë e tyre, çfarë prisni të jetë produkti?”
Mobayed, i cili ka dekada përvojë pune me njerëz të prekur nga lufta, zhvendosja dhe trauma, tha se ai ka dëshmuar një model të traumës transgjenerative.
“Trauma kaloi pa dashje nga një brez në tjetrin. Ata nuk kishin kohë për përpunim kognitiv-emocional, për vetë-shërim dhe kështu cikli vazhdon”, tha ai.
“Kjo është alarmante sepse do të thotë më shumë dhunë është në horizont, jo më pak.”
A mund të zhbëhet ndonjëherë trauma e luftës?
“Nga përvoja ime, do të thosha jo”, tha Farajallah. “Por ne mund të punojmë për të riparuar disa nga dëmet, për të zhvilluar pranimin, për të ndërtuar elasticitet dhe për të vazhduar jetën.”
Duke folur nga përvoja personale, Farajallah tha se trauma e luftës i ka mbetur edhe sot e kësaj dite. Kanë kaluar 20 vjet që kur Farajallah u largua nga Gaza dhe ajo ende nuk mund të durojë të shikojë fishekzjarre. Tingujt e rikthejnë në jetë në Gaza kur u sulmua.
“Zgjidhja nuk gjendet në psikologji – zgjidhja e vetme është një zgjidhje politike paqësore për çështjen e Palestinës,” tha ajo.
“Ne jemi njerëz dhe si gjithë të tjerët duam të kemi familje dhe komunitete të shëndetshme ku mund të shijojmë sërish jetën”.
