Më 19 dhjetor, kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu mori vaksinën Pfizer-BioNTech kundër COVID-19 drejtpërdrejt në televizion. Kjo nisi një fushatë kombëtare vaksinim inventiv në të cilën më shumë se 1 milion izraelitë, ku rreth 12 përqind e popullsisë, morën vaksinën në më pak se dy javë – niveli më i lartë në botë.
Disa faktorë i hapën rrugën Izraelit për të marrë drejtimin në garën globale të vaksinimit. Fakti që ky është një vend relativisht i vogël – si për nga sipërfaqja ashtu edhe nga popullsia – pa dyshim që ka ndihmuar. Sistemi i dixhitalizuar i kujdesit shëndetësor kombëtar, i cili kërkon që të gjithë qytetarët të regjistrohen, gjithashtu ka kontribuuar. Për më tepër, ndryshe nga shtetet e tjera, qeveria izraelite nuk hezitoi të rekrutonte një ushtri për të ndihmuar në administrimin dhe shpërndarjen e vaksinës. Dhe ka një dimension politik në këtë histori – Netanyahu po lufton për mbijetesë politike dhe fitimi i garës së vaksinave mund t’i sjellë pikë politike në zgjedhjet e pritshme të marsit.
Por ka edhe një anë të errët të “historisë së suksesit të vaksinave” të Izraelit: ndërsa imunizon qytetarët e saj në një shkallë të paparë, qeveria izraelite nuk po bën asgjë për të vaksinuar miliona palestinezë që jetojnë nën okupimin ushtarak izraelit. Për ironi të egër, qindra doza të skaduara thuhet se u hodhën nga klinikat izraelite javën e kaluar, ndërsa miliona palestinezëve iu mohua vaksina.
Ndërsa vaksinimi në Izrael përfshin qytetarë palestinezë të Izraelit, ai nuk përfshin rreth 5 milion palestinezë që jetojnë në Bregun Perëndimor dhe Gaza. Të dy territoret palestineze kanë qenë nën okupimin ushtarak izraelit që nga viti 1967 dhe Gaza ka qenë nën bllokadë që nga viti 2007.
Mungesa e furnizimeve dhe pajisjeve
Midis shumë gjërave, ky regjim i kontrollit absolut ka pasur një efekt të drejtpërdrejtë dhe dobësues jo vetëm në qasjen e palestinezëve në kujdesin shëndetësor, por edhe në cilësinë e kujdesit të ofruar në Bregun Perëndimor dhe Gaza. Për shkak të okupimit izraelit, sistemi palestinez i kujdesit shëndetësor po lufton me një mungesë furnizimesh dhe pajisje të pamjaftueshme të kujdesit shëndetësor. Për vite, në vend që të lejohen të zhvillojnë vetë-mjaftueshmëri, palestinezët që jetojnë në territoret e okupuara janë detyruar të mbështeten në ndihmën e jashtme për të përmbushur nevojat themelore shëndetësore.
Kur ata u goditën nga COVID-19, Autoriteti Palestinez nuk ishte në gjendje të zbatonte strategjitë e zbutjes së pandemisë ose të siguronte barnat dhe vaksinat e nevojshme për të mbrojtur palestinezët. Autoriteti Palestinez ende nuk ka siguruar një numër të mjaftueshëm të vaksinave për të imunizuar popullsinë palestineze. Për shkak të situatës së vështirë financiare, ajo do të ketë nevojë për ndihmë të konsiderueshme për çdo blerje.
Disa zyrtarë të Autoritetit Palestinez përmendën mundësinë e marrjes së një pjese të vaksinave nga programi COVAX i Organizatës Botërore të Shëndetësisë, për të shpërndarë vaksina në vendet e varfëra. Por do të duhet kohë – vaksinat nga programi COVAX nuk kanë marrë ende aprovim për “përdorimi emergjent” nga OBSH, e cila është një parakusht për nisjen e shpërndarjes.
Detyrimi moral dhe ligjor
Në fillim të dhjetorit, Autoriteti Palestinez pretendoi të ketë arritur një marrëveshje me Rusinë për të marrë 4 milion doza të vaksinës Sputnik V në javët e ardhshme. Por zyrtarët rusë kohët e fundit informuan Autoritetin Palestinez se nuk kishin furnizime të mjaftueshme për të plotësuar porositë nga jashtë.
E gjithë kjo nuk do të kishte rëndësi nëse Izraeli do të pranonte detyrimin e tij ligjor, moral dhe humanitar për të vaksinuar palestinezët që jetojnë nën okupimin e tij ushtarak. Zyrtarët izraelitë po përpiqen të shmangin atë përgjegjësi duke pretenduar se Autoriteti Palestinez ende nuk ka kërkuar ndihmë nga Izraeli në prokurimin e vaksinës dhe se, sipas Marrëveshjes së Oslos, e cila nuk u realizua kurrë, të gjitha programet e vaksinimit në Bregun Perëndimor duhet të zbatohen nga Autoriteti Palestinez.
Kjo injoron faktin se neni 56 i Konventës së katërt të Gjenevës në mënyrë specifike thotë se pushtuesi ka për detyrë të sigurojë “miratimin dhe zbatimin e masave mbrojtëse dhe parandaluese të nevojshme për të luftuar përhapjen e sëmundjeve infektive dhe epidemive”. Me fjalë të tjera, regjimi izraelit ka një detyrim ligjor për të siguruar vaksina të mjaftueshme kundër COVID-19 për palestinezët që jetojnë nën okupimin ushtarak izraelit.
Për më tepër, si ligji izraelit ashtu edhe ai ndërkombëtar e ndalojnë Izraelin të lejojë shpërndarjen e vaksinës në Gaza dhe Bregun Perëndimor, të cilin nuk e ka aprovuar për popullatën e tij. Kështu, Izraeli nuk është përgjegjës vetëm për vaksinimin e palestinezëve që jetojnë në territoret e okupuara, por gjithashtu ka një detyrim ligjor për të siguruar që vaksinat që marrin të përmbushin kriteret e sistemit shëndetësor izraelit.
Krijimi i një imazhi të rremë
Megjithatë, që nga fillimi i kësaj krize të paparë globale shëndetësore, Izraeli jo vetëm që nuk ka pranuar të jetë në nivelin e detyrimeve ligjore të përcaktuara qartë ndaj popullit palestinez, por gjithashtu ka krijuar një imazh të rremë të punës me Autoritetin Palestinez për të mposhtur virusin. Në mars të vitit të kaluar, për shembull, kur “lejoi” furnizimet dhe pajisjet mjekësore të hynin në Gaza, Izraeli mori lavdërime nga Kombet e Bashkuara për “bashkëpunimin” me palestinezët në zgjidhjen e problemit COVID-19.
Në praktikë, regjimi izraelit, i cili ka shteruar aftësitë e sistemit shëndetësor palestinez përmes dekadave të okupimit ushtarak, vlerësohet për lejimin e disa furnizimeve mjekësore të dhuruara nga vendet e tjera që të transportohen në Gaza, edhe pse sipas ligjit ndërkombëtar, si një fuqi okupuese, është i detyruar të sigurojë ato furnizime. Krijimi i përshtypjes se Izraeli po ndihmon palestinezët për të luftuar virusin ndërsa i mban nën okupim është një sukses i jashtëzakonshëm i makinës propagandistike izraelite. Por kjo nuk është për t’u habitur, duke pasur parasysh që Izraeli ka fshehur dhunën e regjimit të tij me iluzione të tilla për dekada.
Në të vërtetë, Izraeli shpesh vlerësohet nga bashkësia ndërkombëtare dhe media për lejimin e një pacienti palestinez nga Gaza, për të cilin nuk kishte vend në spitalet lokale, të merrte trajtim mjekësor në spitalet e Tel Avivit. Por këto histori “të këndshme” rrallë përmendin arsyen e vërtetë që palestinezët duhet të shkojnë në Izrael për trajtim: një rrethim ushtarak, i cili parandalon spitalet lokale të sigurojnë pajisjet dhe furnizimet e nevojshme për të siguruar trajtim më vete.
Jashtë garës dhe para se të fillojë
Padyshim, sa herë që Autoriteti Palestinez arrin të sigurojë një dërgesë vaksinash, kjo arritje do t’i paraqitet përsëri bashkësisë ndërkombëtare si një shenjë e “koordinimit të madh” midis izraelitëve dhe palestinezëve. Në mënyrë që të shpërndajë vaksina tek palestinezët që jetojnë në territoret e okupuara, Autoriteti Palestinez duhet të jetë në koordinim me regjimin izraelit, i cili mban kontroll të plotë mbi gjithçka që hyn dhe del në Bregun Perëndimor dhe Gaza. Prandaj, kur dhe nëse izraelitët “lejojnë” që vaksinat t’u dorëzohen palestinezëve, ato ka të ngjarë të mirëpriten nga shumë në komunitetin ndërkombëtar për “bashkëpunim” dhe “koordinim” me palestinezët.
Palestinezët, natyrisht, nuk janë të vetmit që u dëbuan praktikisht nga gara e vaksinave para se ajo të fillonte. Shumica e vendeve në jugun e globit gjithashtu janë lënë jashtë garës, dhe shumica e dozave të vaksinave që do të jenë në dispozicion në një periudhë afatshkurtër u janë caktuar vendeve të pasura, të cilat kanë burime dhe fuqi politike për t’i blerë ato. Por pushtimi ushtarak izraelit dhe kontrolli i unifikuar i popullsisë palestineze e bën veçanërisht të vështirë sfidën me të cilën përballen autoritetet në Bregun Perëndimor dhe Gaza.
Vendeve të tilla si territoret e okupuara, ku infrastruktura shëndetësore është e dobët dhe është e vështirë për të ruajtur distancën sociale, ose masat e nevojshme të higjienës, duhet t’u jepet përparësi në vaksinimin. E megjithatë, për shkak të strukturave mbizotëruese të shtypjes, ata nuk do ta kenë atë. Pra, ndërsa bota shikon me habi programin e shpejtë të vaksinimit të Izraelit, nuk duhet të injorojë pamjen më të madhe – që regjimi izraelit refuzon të sigurojë vaksinën për miliona njerëz që po qeveris me forcë.
