Studiuesit hulumtuan këtë thesar praktikisht të panjohur për herë të parë në manastirin fortifikuar Pantokrator në komunitetin e krishterë ortodoks monastik në Malin Athos.
“Dokumentet e para që hedhin dritë (mbi periudhën e parë të historisë osmane) ruhen këtu, në Malin Athos”, tha studiuesi bizantin Jannis Niehoff-Panagiotidis.
Niehoff-Panagiotidis, një profesor në Universitetin e Lirë të Berlinit, tha se më e vjetra nga rreth 25,000 veprat osmane të gjetura në bibliotekat e manastirit daton në vitin 1374 ose 1371.
Është më i vjetër se çdo tjetër i njohur në botë, tha ai, duke shtuar se në Stamboll, ndërsa osmanët e riemëruan Konstandinopojën kur e bënë qytetin kryeqytetin e tyre, arkivat më të vjetra shkojnë vetëm në fund të shekullit të 15-të.
Niehoff-Panagiotidis thotë se është e pamundur të kuptosh ekonominë dhe shoqërinë e Malit Athos nën sundimin osman pa u konsultuar me këto dokumente, të cilat rregullonin marrëdhëniet e murgjve me autoritetet laike.
Një vështrim i ri në sundimin osman
Biblioteka e Manastirit Pantokrator është një nga 20 në gadishullin shumë të pyllëzuar.
Të krijuara më shumë se 1000 vjet më parë në gadishullin Athos të Greqisë veriore, bibliotekat janë një magazinë e veprave të rralla, shekullore në disa gjuhë, duke përfshirë greqishten, rusishten dhe rumanishten.
Shumë janë studiuar gjerësisht, por jo dokumentet osmane, produkte të një burokracie që sundoi Greqinë veriore nga fundi i shekullit të 14-të – shumë përpara se kryeqyteti bizantin, Kostandinopoja, të binte në duart e osmanëve në 1453 – deri në fillimin e 20-të kur zona u bë sërish greke.
Dorëshkrimet tregojnë një histori në kundërshtim me të kuptuarit tradicional në Greqi të sundimit osman në zonat e sapopushtuara, ku përfolet konfiskimi i pronave të paluajtshme të manastireve të Malit Athos.
E kundërta: në vend të kësaj, sundimtarët e rinj morën komunitetin nën mbrojtjen e tyre, ruajtën autonominë e tij dhe e mbrojtën atë nga ndërhyrjet e jashtme.
Nikopoulos tha se një nga veprimet e para të Muradit II, sundimtarit osman që pushtoi Selanikun – qyteti më i afërt me Malin Athos – ishte hartimi i një dokumenti ligjor në vitin 1430 që mbronte komunitetin.
“Kjo thotë shumë. Vetë sulltani osman siguroi që sistemi administrativ i Malit Athos të ruhej dhe të mbrohej”, tha ai.
Edhe para kësaj, shtoi Niehoff-Panagiotidis, sulltani lëshoi një mandat që parashikonte ndëshkime të rrepta për ndërhyrës pasi një bandë ushtarësh plaçkitës u përfshinë në vjedhje të vogla në një prej manastireve.
“Ata as nuk mbajtën trupa këtu. Maksimumi, ata kishin një përfaqësues lokal që ndoshta qëndronte në (qendrën administrative të komunitetit, Karyes) dhe pinte çaj”.
Një tjetër zbulim, tha Niehoff-Panagiotidis, ishte se përafërsisht për dy shekujt e parë të sundimit osman nuk u bë asnjë përpjekje për të imponuar ligjin islam në Malin Athos ose në pjesët e afërta të Greqisë veriore.
At Theophilos, një murg Pantokrator që po ndihmon me kërkimin, tha se “studimi gjithashtu ndriçon shembuj se si njerëzit mund të jetojnë në paqe me njëri-tjetrin, me të drejta të plota dhe respekt të ndërsjelltë, me demokraci dhe parime të bashkëjetesës shoqërore”. /tesheshi
