Ndërsa NATO dhe Rusia debatojnë për sigurinë në Evropë, juglindja e kontinentit po gërryhet nga tensionet e përtërira midis Greqisë dhe Turqisë.
Në letrat drejtuar Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së Antonio Guterres në korrik dhe shtator të vitit të kaluar, Turqia vuri në pikëpyetje për herë të parë sovranitetin e Greqisë mbi ishujt e Egjeut Lindor, “mbi të cilët sovraniteti iu dorëzua Greqisë nën kushtin e veçantë dhe të rreptë të mbetur i çmilitarizuar”, tha përfaqësuesi i Turqisë Feridun Sinirlioglu.
Greqia mori ishujt Limnos, Samothrace, Lesvos, Samos, Kios dhe Ikaria nga Perandoria Osmane në Luftërat Ballkanike të 1912 dhe 1913, dhe sovraniteti i tyre mbi ta u njoh zyrtarisht në Marrëveshjen e Lozanës të vitit 1923.
Një marrëveshje tjetër, nga Londra e vitit 1914, kushtëzoi zotërimin grek të ishujve me çmilitarizimin e tyre.
Turqia pretendon se Marrëveshja e Lozanës i referohet asaj nga Londra dhe se bëhet fjalë për të njëjtin kusht, por që Greqia e refuzon atë interpretim.
Greqia ka shtuar forcat në ishuj
Marrëveshja e Lozanës thoshte se Greqia nuk mund të krijonte baza ushtarake, fortifikime apo të grumbullonte përqendrime më të mëdha trupash në ishuj.
Greqia nuk ka ndërtuar kurrë baza në ishuj dhe mohon të vendosë më shumë forca atje. Por Athina filloi vendosjen e forcave në ishuj në vitet 1960, kur grekët dhe turqit qipriotë u ndanë, duke komplikuar marrëdhëniet e saj me Turqinë.
Në vitin 1974, Turqia pushtoi Qipron pas një tentative për grusht shteti në një ishull të mbështetur nga Greqia. Athina u përgjigj duke shtuar forcat në ishujt e saj në Egje.
“Ne kemi një fqinj revizionist që sulmoi çdo vend fqinj. Ai ka qenë në Qipro për 48 vjet dhe ka pushtuar ilegalisht Sirinë dhe Irakun. Unë nuk besoj se historia turke mund të na privojë nga ndonjë shqetësim se do të bëjë të njëjtën gjë me rajonin e Egjeut, nëse ata mendojnë se mund të shpëtojnë me të,” tha Konstantinos Filis, drejtor i Institutit për Çështjet Globale në Kolegji Amerikan në Greqi.
Sipas gjeneral-lejtnant Andreas Iliopoulos, ish-komandant i Komandës së Lartë Ushtarake të Greqisë dhe Ishujve (ASDEN), “Turqia është e mërzitur që Greqia ka forca në ishuj dhe se ata nuk janë të prekshëm ndaj pushtimit.”
“E vetmja armë që ekziston atje është mbrojtja, një armë me rreze të shkurtër e Gardës Kombëtare që është në përputhje me Marrëveshjen e Lozanës dhe që nuk mund të rrezikojë asgjë në Turqi. Greqia nuk mund të ndërmarrë asnjë veprim sulmues kundër Turqisë nga ishulli.”
“Greqia ka arsye për shqetësim”
Ilopouloulos pretendon se është Greqia ajo që ka arsye për t’u shqetësuar.
“Turqia ka formuar ushtrinë e 4-të në Izmir, me forca të afta për të pushtuar ishujt. Kjo krijoi një kërcënim të dukshëm. Greqia nuk ka forca të mjaftueshme sigurie për të parandaluar një zbarkim të mundshëm turk,” shtoi ai.
Mosmarrëveshja greko-turke aktualisht nuk është për tokën, por për ujin.
Tani, të dyja palët kanë gjashtë milje detare (11 kilometra) ujëra territoriale në Detin Egje, por sipas Konventës së Kombeve të Bashkuara për Ligjin e Detit (UNCLOS), të ratifikuar nga 158 vende, shtetet mund të pretendojnë 12 milje (rreth 20 kilometra).
“Çdo rritje greke në ujërat territoriale përtej gjashtë miljeve ekzistuese në Detin Egje do të kishte implikime serioze për Turqinë. Asnjë lëvizje në atë drejtim nuk duhet të tolerohet, sikur Turqia të mos ekzistonte”, tha ambasadori turk në Athinë, Burak Ozegergin.
Greqia pretendon se ujërat territoriale janë e drejta e saj sovrane sipas UNCLOS dhe nuk janë subjekt i negociatave me palët e treta.
Mosmarrëveshje mbi kërkimin e pasurisë
Tensionet midis Greqisë dhe Turqisë u intensifikuan në vitin 2014, kur kërkimet sizmike në detin Jon dhe zonën në jug të ishullit grek të Kretës treguan se Greqia shtrihet në 2-2.5 trilion metra kub gaz natyror, me rezerva të vlerësuara me çmimet e sotme 250 miliardë.
Ndërsa Greqia ka lëshuar licenca për gjigantët e naftës ExxonMobil, Total dhe Repsol, dhe ka përfshirë grekët Energean dhe Hellenic Petroleum si partnerë, Turqia ka shpenzuar miliarda për blerjen dhe ndërtimin e dy anijeve sizmike dhe tre shpuese, një tregues i qartë se nuk dëshiron të mbetet prapa në garën për burimet natyrore detare.
Kjo çoi në një mosmarrëveshje për ujërat territoriale dhe vendosjen e marinës greke dhe turke përtej detit Egje, ku takimi i dy fregatave në vitin 2020 pothuajse përfundoi në konflikt.
