Im atë e kishte zët t’u behte të tjerëve në derë pa i lajmëruar. Sidomos personave jashtë rrethit familjar – miqve, kolegëve, fqinjëve.
– Kush shkon paftuar, e gjen të pashtruar, – përligjej.
I përpiktë gjer në çudi, ngulte këmbë se duheshin njoftuar të paktën katër-pesë ditë më parë. Në këtë mënyrë, gjithkush do të kishte kohë mjaftueshëm për t’u përgatitur. Shpirtërisht, mendërisht e praktikisht.
Detyrën e korrierit e kryeja unë. Lajmëroja vizitat te njëri-tjetri, vajtjet në teatër a në piknik, dërgoja e sillja sihariqe lindjesh e fejesash, shpërndaja ftesa për dasma e kremtime daljesh në pension. Zellin më të madh e shprehja kur grishja të ftuarit në ditëlindjet e mia.
Për të dyja palët, përgatitja e vizitave ndiqte një protokoll ceremonial imtësisht të kodifikuar.
Miqpritësit pastronin e zbukuronin banesën; nxirrnin nga qilari verën më të mirë a një shishe raki Skrapari dhe përcaktonin qerasjet. Gatitja e tyre i ngjante një sfide për titullin e «Amvisës së Vitit». Më të dalluarat e bënin gjithçka me duart e veta: shurupin e thanave e të manaferrave, vovin, vishnjakun, glikotë, amaretat, kasatat, tullumbat e sallam-çokollatën. Pastaj i vinte radha krijimit të atmosferës. Dikush shpluhuronte albumet me foto të vjetra familjare që ngacmonin kujtimet dhe ushqenin bisedën, një tjetër zgjidhte pllakën e gramafonit me ariet më të bukura ose kasetën me këngët e fundit të inçizuara fshehtas, të tretët rrotullonin antenën e televizorit nga mali i Dajtit. Ndërsa e zonja e shtëpisë shkonte në floktore për një permanent të lehtë, i shoqi ftonte miq të tjerë ose, përkundrazi, merrte masat e duhura që të mos i shqetësonte kush kur të ishin me Markarianët.
Të mitë hekurosnin rrobat e resmisë, shkëlqenin këpucët e vendosnin se ç’do t’u dhuronin miqve. Nuk shkohej kurrë duarbosh. Për më tepër, në një vizitë të lajmëruar prej ditësh. Sipas llojit të qokës, herë u çonin një tufë me lule, një pako me kafe, një tortë a ndonjë gatesë shtëpie, herë të tjera një libër, një qëndismë a një dantellë të thurur me grep nga ime më ose një kujtim simbolik të blerë te Dyqani i Dhuratave.
– Dalim, Agop? – pyeste mami që bëhej gati e para.
– Një çast… dhe erdha! – përgjigjej babi, pa saktësuar se sa do të zgjaste çasti.
Përpara se të dilte nga shtëpia, shihej edhe një herë te pasqyra e portmantosë për t’u siguruar që gjithçka ishte në rregull. E fillonte nga flokët – të krehur e të lëmuar me kujdesin më të madh; vazhdonte me syzet, xhamat e të cilave duhej të ishin xixë. Pastaj kontrollonte dhëmbët e porsalarë me merakun se mos i kishte mbetur ndonjë grimcë nga majdanozi që përtypte për t’i dhënë frymëmarrjes aromë të mirë. Këqyrte nyjen e kravatës, mbërtheckat e mëngëve të këmishës, vijën e palës së pantallonave. Me kapelen republikë në dorë, më lutej t’i hidhja një sy xhaketës apo pardesysë për të parë në kishte ndonjë qime.
– Jo, o bà, pastër fare! – i përgjigjesha dhe i jepja një të puthur.
– I hodhe një gjysmë syri, – më qortonte.
Për t’i bërë qejfin, edhe pse nuk pikasja gjë, merrja furçën qimegjatë të rrobave dhe ia kaloja dy-tri herë mbi supet.
– Do t’arrijmë me vonesë, – parashikonte mami që, ndërkohë, kishte zbritur shkallët.
Këto fjalë e shkulnin babin përfundimisht nga pasqyra. Praninë e qimeve mbi xhaketë edhe mund t’ia falte vetes, por mungesën e përpikërisë kundrejt të tjerëve kurrsesi.
– Në ora nëntë në gjumë, ju të dy! – na porositnin njëzëri.
– Urraaa! – ngazëllenim ne sapo dëgjonim kërcitjen e portës së jashtme, shenjë që tashmë ishin në rrugë.
Merrnim me të mira teta Itën që të mos na kallëzonte te prindërit e nisnim të luanim kukafshehthi nëpër dhomat ose rrëmonim në sëndyqet e sepetet thesareshumë të familjes. Në varësi se te kush shkonin për vizitë, mund të llogarisnim me saktësi sa kohë do të rrinin që të mos kapeshim gafil. Vizitat e mirësjelljes tek armenët zgjasnin gjer në mesnatë, te kolegët dy-tri orë kur nuk ishin të ftuar për darkë, te fqinjësia pak më pak. Kur ktheheshin në shtëpi, gjurmët e rrëmujës e të hulumtimeve tona ilegale ishin fshirë si me magji.
* * *
– A ma përsërit se çfarë do t’u thuash kur të të hapin derën? – më merrte në provim ime më sa herë që më besonte një lajmërim të ri.
– Mirëdita, jam e bija e doktor Markarianit! Prindërit dëshirojnë të vijnë te ju për një vizitë ditën e…
– Tepër pompoze! Thjesht, «jam Anisa», mjafton.
– Aah?! Mirë, o mà…
– Po pastaj?
– Pastaj çfarë?!
– Ta zëmë se nuk i gjete në shtëpi, – ma vështirësonte misionin ajo.
– Do t’u fus nën derë kartëvizitën, – i përgjigjesha tak-fak dhe nxirrja nga xhepi zarfin e vogël bojëqielli që përmbante kartën njoftuese.
– Të lumtë!
Gjerësisht të përdorura një herë e një kohë, kartëvizitave bashkëshortore u kishte ikur moda. Madje, i cilësonin si mbeturina mikroborgjeze. Në rastin më fatlum, njerëzit largpamës – ata që s’dilnin kurrë nga shtëpia pa letër e laps, të linin nën derë një copë pusullë ku shkruanin arsyen e vizitës së tyre. Në të kundërt, prova që kishin ardhur por s’të kishin gjetur sajohej aty për aty, me mjete rrethanore. Një gjethe në vrimën e çelësit, një paketë cigaresh bosh nën gurin e pragut, një biletë autobusi në kutinë e letrave etj.
Kartëvizitat tona ishin shtypur përpara se të lindja unë. Edhe më parë se babi të martohej me mamin. U përkisnin viteve kur bashkëjetonte me Yzhenin. Në njërën anë ishte shkruar «Dr. A. Markarian dhe zonja»; në anën tjetër ishte teksti i lajmërimit të vizitës me vendet e lëna bosh për datën dhe orën, që babi i plotësonte me një përkujdesje të veçantë.
– Si do ta marrim vesh që e kanë lexuar kartëvizitën? – pyesja time më. – Apo të shkoj përsëri pas nja dy ditësh?
– S’ke përse! E sjellin vetë përgjigjen, me lajmësin e tyre, – më shpjegonte ajo.
– Mirë, o mà.
Nuk ishte e lehtë të meritoje titullin e ndritur «Korrieri i Familjes». Nevojitej përgjegjshmëri e lartë, disiplinë e hekurt, qëndresë fizike dhe paraqitje dinjitoze. Dhunti përmbi dhuntitë, duhej njohur Tirana me rrënjë e me dhëmballë: numrat e lagjeve, rrugët e rrugicat, shkurtoret, ndërtesat-nishan, emrat e lulishteve dhe përmendoret. Më të shumtën e herëve, kisha vetëm ca të dhëna të përafërta. Adresën e saktë e gjeja duke pyetur kalimtarët, shitëset, postierët dhe fshesaret.
– Misioni im përmbledh telegrafinë, telefoninë, lajmësin këmbësor dhe postën me kaçatorr! – u mburresha shoqeve e shokëve kur bëheshin kureshtarë të dinin se për ku isha nisur ashtu, me hap të nxituar e një shportë të vogël në dorë.
Sipas rëndësisë së sihariqit dhe llojit të vizitës, miqtë e familjes më shtinin në shportë gjithëfarë mirakandesh e, aty-këtu, edhe ndonjë 10-lekësh. Përfaqësonin dhurëtitë e lajmëses (të siguruara «me djersën e ballit dhe fuqinë e këmbëve»), që i ndaja me tim vëlla ose i futja në kutinë e kursimit.
Për shkak të rrallësisë së telefonave vetjakë, njerëzit shfrytëzonin ndonjëherë lajmësin e mikut a të komshiut. Më ndodhte të dilja nga shtëpia për një lajmërim vizite e në kthim të ndalesha në disa porta radhazi për të kryer porositë që më ngarkonin familjet pa korrier. Diku dorëzoja një pako e më besonin një më të madhe për ta çuar gjetkë; në një banesë me televizor rezervoja dy vende për natën e fundit të Sanremos në shkëmbim të përcjelljes së lajmit që nënëdaja ishte operuar me sukses, më tutje u lija në dorë valixhen për çiftin e moshuar që do të nisej në llixhë dhe merrja çelësin e shtëpisë për t’ia dhënë kushërirës që do të kujdesej për lulet. E kështu pa mbarim, pa thënë kurrë «jo».
* * *
Fundqershor 1972 – thatësirë e përzhitur.
Këtë vit, ditëlindjen s’do ta festoj në bregdetin e Durrësit por buzë liqenit, në Pogradec. I joshur nga kolegu i tij, dentisti-kirurg Xh. Asllani, im atë ka zënë me qera një dhomë në shtëpinë e familjes Blacëri. Do të nisemi të shtunën, më 1 korrik.
Shtroja e bulevardit bën flluska çamçazifti. Ca silueta brumçe me ombrella dielli e pikëzojnë horizontin si nota pentagrami. Zhvendosem me zigzage, në kërkim të hijes: rrëzë ballinave të dyqaneve, nën çadrat e akulloreshitësve dhe tendat e shpalosura në tarracat e bareve. Kam për mision të lajmëroj miqtë e familjes se 10-vjetorin tim do ta festojmë më 28 qershor, së bashku me ditëlindjen e Markut.
– Do të ta urojmë edhe më 4 korrik se do të jemi me ju në Pogradec, – më njofton teta Krisanthi.
Banon në katin e dytë të njërës nga vilat më të bukura përballë Liceut Artistik. Muret janë me tulla të kuqe dekorative. Oborrin e hijeshojnë një pishë e një pemë manjole e lartë, në këmbët e të cilave rriten zambakë e tulipanë.
– Meqenëse do të ndalosh te Pina, a të të jap një freskore që ia pata marrë hua vjet? Kushedi si i çurgojnë djersët, të gjorës. U bëra për turp!
Teta Pina është e ve dhe banon në një nga pallatet e «Zogut të Zi». Në shkallën e saj, dyert e apartamenteve janë të pajisura me zile që «flasin». Kur shtyp sustën, ndizet një llambushkë e blertë ose e kuqe. Si të mos mjaftonte ky sinjal, në disa raste shfaqet edhe një mesazh: «jemi/s’jemi», «të pranishëm/kemi dalë». Teta Pina ka aktivuar llambushkën e kuqe që vë në pah shënimin «s’ka njeri». Ndërsa bëhem gati t’i lë kartëvizitën, tekstin e së cilës e shndërroj në ftesë për ditëlindjen, nxjerr kokën e zonja e apartamentit ngjitur me të sajin prej nga vijnë ca cicërima.
– Ti duhet të jesh goca e Xikës, – më thotë buzagaz e bën një hap drejt meje. – Pina ka shkuar tek i biri në Durrës se e mbyti vapa. Ma thuaj mua, çfarë lajmi ke?
– Jo, jo, u krye! – i përgjigjem tek fus kartëvizitën nën derë për të mos e ngarkuar me një angari që s’i përket, pastaj kujtohem për freskoren dhe ia zgjas.
– Rri pa merak se ia jap unë! – më premton.
Pas një viti në shtëpinë e teta Krisanthit e një ore në shportën time, freskorja prej gualli breshke të gdhendur e pëlhurë mëndafshi të kaltër e Pinës kalon në duart e fqinjës.
– Do të kthehesh në shtëpi ti, tani? – interesohet gruaja.
– Po.
– Ju banoni gjithmonë te Selvia?
– Ëhë…
– Meqë do të kalosh nga qendra, a të të jap ca ftesa dasme? Hë, më qafsh! E pata marrë përsipër t’i shpërndaja vetë por s’ma mban të dal nëpër zheg se vuaj nga tensioni. Adresat i ke të gjitha mbi zarf. Andej nga zona juaj janë.
«Zona» në fjalë shtrihet deri te Lana. Nga rruga e Barrikatave tek Ura e Tabakëve, duke kaluar nga Pazari i Ri dhe Pedagogjikja. Plot dy duzina ftesa! Martohet Molotovi me Proletaren – u trashëgofshin! Një çift kokë e këmbë i panjohur për mua. Në çdo derë ku do të lë një ftesë, do t’më urojnë si të ishim të një gjaku.
– Së shpejti në kokën tënde!
– Jo, jo, jam akoma e vogël.
– Pse, sa vjeç je ti?!
– Më 4 korrik do të mbush 10 vjetët.
– Ouu?! Hiç mos u mërzit! Prapa derës e ke fatin.
– …??!
Visoren malore të Dajtit e mjegullojnë avujt e purpurt të mbrëmjes. Asfalti i Tiranës është thithës. Për të mos u fundosur, duhet hipur mbi këmbalka. Ndihem e lehtë dhe krenare. Misionet e ditës i kam përmbushur të tëra. Që larg dalloj kurorën e Selvisë. Po mbërrij në shtëpi.
– O Zot! Thamë se të kishin rrëmbyer! – deklamon mami që vigjëlon në majë të ballkonit.
– Ku u vonove kaq tepër? – pyet babi i bërë dyllë në fytyrë nga ankthi.
– Shkoi në Pogradec dhe u kthye, – i vë vulën teta Ita.
– Shpërndava njëzetekatërrr ftesa dasme! – dhe i mëshoj sa mundem «r»-së së fundit.
Heshtje. Shikojnë njëri-tjetrin në sy, mosbesues.
– Ku i more?
– M’i dha komshija e teta Pinës. Ajo që rrit kanarina. … O mà! S’po të kujtohet?!
– Posiii! Qefserja. … E si ta mbushi mendjen?
– S’gjenden më lajmës të besuar si ty në ditët tona, më tha.
– Po ti si iu përgjigje?
– Ndihem e nderuar…
©A.M. Qershor 2020 – shkëputur nga dorëshkrimi i librit që po vjen, «Shtëpia te Selvia».
/aktoretshqiptare.info
