Konfrontimi aktual midis Rusisë dhe Perëndimit është nxitur nga shumë faktorë, por më e rëndësishmja është besimi i Moskës se Perëndimi mashtroi ish-Bashkimin Sovjetik duke thyer premtimet e bëra në fund të Luftës së Ftohtë në vitet 1989-1990 se NATO nuk do të zgjerohej në lindje. Në fjalimin e tij tashmë të famshëm, të vitit 2007, në konferencën e sigurisë së Mynihut, Vladimir Putin akuzoi Perëndimin për harresë dhe thyerjen e garancive (besës), duke lënë ligjin ndërkombëtar në rrënoja.

A ka rëndësi pretendimi për tradhëti?

Ajo ka rëndësi në mënyrë të dëshpëruar për Rusinë pasi që ushqen mosbesim, ushqen cinizmin e Rusisë për të drejtën ndërkombëtare dhe është motivi qendror prapa projekt-traktateve të sigurisë që kërkojnë një ndryshim të shtrirjes së NATO-s, për të cilën do të diskutohet të mërkurën në Këshillin NATO-Rusi. Teoria e tradhëtisë nuk kufizohet vetëm te Putin, por ajo u mbështet nga Boris Jelcin, dhe që nga mesi i vitit 1995 në të gjithë elitën politike ruse.
Një libër i ri, “As edhe një cm: Amerika, Rusia dhe Bërja e Ngërçit të Luftës së Ftohtë”, nga historianja e njohur Mary Elise Sarotte, tregon të gjitha diskutimet private brenda Aleancës Perëndimore, si dhe me Rusinë mbi zgjerimin dhe zbulon Rusinë si të pafuqishme për të ngadalësuar efektin e hapjes së derës së NATO-s. Autorja konkludon se akuza për tradhëti është teknikisht e pavërtetë, por ka një të vërtetë psikologjike.

Cila është baza e ankesës?

Në një nivel ajo fokusohet ngushtë si në angazhimet verbale të bëra nga Sekretari i Shtetit i SHBA James Baker nën Presidentin George HW Bush dhe kushtet e një traktati të nënshkruar më 12 shtator 1990 duke përcaktuar se si trupat e NATO-s mund të veprojnë në territorin e ish-Gjermanisë Lindore. Putin pretendon se Baker, në një diskutim më 9 shkurt 1990 me kreun sovjetik, Mikhail Gorbaçov, bëri premtimin se NATO nuk do të zgjerohej në lindje nëse Rusia pranon bashkimin e Gjermanisë. Kancelari i ardhshëm Helmut Kohl, i paqartë për Gjermaninë nëse do të mbetet në NATO pas bashkimit, gjithashtu i tha Gorbaçovit “Natyrisht NATO nuk mund të zgjerojë territorin e saj në territorin aktual të RDGJ-së”. Premtimi u përsërit në një fjalim nga Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s më 17 maj, një premtim i cituar nga Putini në fjalimin e tij të Mynihut. Në kujtimet e tij, Gorbaçov i përshkroi këto siguri si momenti që pastroi rrugën për kompromisin për bashkimin e Gjermanisë.

A ishin këto premtime të shkruara ndonjëherë në një traktat?

Jo, kryesisht për shkak se Bush e ndjeu se Baker dhe Kohl kishin shkuar shumë larg, ose në fjalët e tij Baker “kishte rrëshkitur më përpara seç duhej, në ski”. Marrëveshja përfundimtare e nënshkruar nga Rusia dhe Perëndimi në shtator të vitit 1990 u aplikua vetëm në Gjermani. Ajo lejoi trupat e NATO-s të stacioneve të huaja për të kaluar vijën e vjetër të Luftës së Ftohtë të shënuar nga Gjermania Lindore në diskrecionin e qeverisë gjermane. Marrëveshja ishte e përfshirë në një shtojcë të nënshkruar. Angazhimi i NATO-s për mbrojtjen, të mishëruar në nenin 5, për herë të parë kishte avancuar në lindje në një territor të mbajtur nga Rusia.

A e shihte Rusia marrëveshjen e vitit 1990, si përfshirëse për vendet e Paktit të Varshavës?

Po, shumë politikëbërës rusë kundërshtuan koncesionet e bëra në atë kohë nga Gorbaçovi për shkak të përfshirjes së Evropës Lindore. Rusisë i ishte dhënë siguri verbale për kufijtë e zgjerimit të NATO-s, por pa garanci të shkruara. Në mars të vitit 1991, John Major, për shembull, u pyet nga Ministri i Mbrojtjes Sovjetike, Marshall Dmitry Yazov, për interesin e Evropës Lindore për t’u bashkuar me NATO-n. Major, sipas ditarëve të ambasadorit britanik në Moskë, Braithwaite Rodric, e siguroi atë se “një gjë e tillë ska për të ndodhur ndonjeherë”.

A u ankua Rusia për ‘tradhëti’?
Në mënyrë të përsëritur. Në vitin 1993 Boris Jelcin, duke kërkuar për Rusinë për t’u bashkuar me NATO-n, i shkroi Presidentit Bill Clinton për të argumentuar se çdo zgjerim i mëtejshëm i NATO-s në lindje shkeli frymën e traktatit të vitit 1990. Departamenti Amerikan i Shtetit, i pavendosur në atë kohë për thirrjen e Polonisë për t’u bashkuar me NATO-n, ishte aq i ndjeshëm ndaj akuzës për tradhëti saqë zyrtarët e epokës së Klintonit i kërkuan zyrtarisht Ministrisë së Jashtme të Gjermanisë të raportojë për bazat e ankesës. Kryendihmësi i Ministrit të Jashtëm gjerman u përgjigj në tetor 1993 se ankesa ishte formalisht e gabuar, por ai mund të kuptonte “pse Jelcin mendonte se NATO ishte zotuar të mos zgjatuar përtej kufijve të saj të vitit 1990”.

Tregoni më shumë NATO ka shtuar 14 anëtarë të rinj që nga ribashkimi gjerman

A i ka helmuar ky mashtrim i pretenduar marrëdheniet midis palëve?

Po. Në vitin 1997 në kohën e Aktit të Themelimit NATO-Rusi, një traktat i projektuar për të krijuar një marrëdhënie të re midis Aleancës dhe Rusisë, Ministri i Jashtëm Yevgeny Primakov përsëri ngriti “marrëveshjen me dy standarte” të Bakerit 6 vjet më parë. Ajo nxiti sekretarin e atëhershëm të shtetit të SHBA, Warren Christopher, për të autorizuar një raport të brendshëm për pretendimin. Raporti bëri një dallim midis komenteve anësore të bëra nga politikanët gjermanë, siç është Hans-Dietrich Genscher që përjashtonte zgjerimin e NATO-s dhe atë që u ra dakord në tekstin e traktatit.

Pra, a e sanksionoi Rusia në disa pika zgjerimin e NATO-s?

Po. Në gusht të vitit 1993, Yeltsin, në bisedimet me liderin polak, Lech Wałęsa, pranoi të drejtën e Polonisë për t’u bashkuar me NATO-n, një koncesion që la kolegët e tij të shashtisur. Më formalisht Rusia bëri të njëjtën gjë me Aktin Themelimit të NATO-Rusi në 1996.

A kishte një alternativë?

Disa thonë po. Sarotte argumenton se Uashingtoni fitoi betejën e saj të fuqisë mbi zgjerimin, por në një mënyrë që çoi në konfrontim, jo bashkëpunim, me Moskën. Rusia në të gjithë u prezantuan si një anëtar i potencial i NATO-s, por SHBA gjithmonë e panë këtë si një fantazi që do të paralizonte aleancën. SHBA shpesh preferonin të shmangnin në vend që të refuzonin. Administrata amerikane në vitin 1993 mund të kishte vonuar zgjerimin e NATO-s, por mbështetësit e kësaj ideje që e panë atë si një të drejtë demokratike të ish vendeve të Paktit të Varshavës i mposhtën ata që argumentuan se do të dobësonin mbështetjen ruse për kontrollin e armëve dhe forcat e reformës brenda Rusisë.

A ishte Rusia në një pozitë të vërtetë për të negociuar?

Ekonomia dhe politika e Rusisë ishin në rrënoja. “Jo një inç” tregon se si hapja ruse ndaj zgjerimit të NATO-s shpesh u kthye në mbështetjeje financiare të ofruar nga SHBA ose Gjermania, duke mos përfshirē këtu anën e përshkruar si ryshfet. Nivelet e korrupsionit rus ishin të tilla sa shumica e këtyre parave zhdukej aq shpejt sapo të ishte transferuar.
Burimi: Theguardian.com

Subscribe kanalin tonë në Youtube për të mos humbur asnjë video të re